حادثه غیرمترقبه
انفجار بندر بیروت در سال 2020 امتحانی برای ارزیابی کیفیت عکس‌العمل قوا به حوادث غیرمترقبه بود
کارکنان یونیپاث
در ساعت 6:07 بعدازچاشت 4 آگست 2020، یک ابر سمارق غول پیکر بر فراز بندر بیروت تشکیل شد. موج ناشی از این انفجار -بر اثر انفجار 2,750 تن امونیم نایتریت ذخیره شده- تمام مناطق اطراف محل انفجار در پایتخت لبنان را ویران نمود.
این فاجعه باعث شد که بیش از 40,000 خانه، آپارتمان، فروشگاه و دفتر اداری غیرقابل سکونت شود. ضمن 218 تن که بر اثر این انفجار کشته شدند، 6,500 شهروند بیروت مجروح، و 300,000 تن دیگر از خانه و محل کار خود آواره شدند.
چهار شفاخانه که منطقه‌ای با جمعیت چندصد هزار نفر را پوشش می‌دادند، غیرقابل استفاده شدند. تعمیر اصلی وزارت صحت عامه لبنان به همراه چندین مرکز صحی دیگر تخریب شد.
این حادثه یکی از کلانترین انفجارهای غیرهسته‌ای تاریخ بود و باعث ایجاد وضعیت هولناکی در لبنان شد. این کشور در آن مقطع درگیر مقابله با همه‌گیری کووید- 19، بحران اقتصادی، ناآرامی‌های عمومی و بحران پناهندگان سوری بود.
انفجار بندر بیروت به یکی از مطالعات موردی در چهارمین نشست مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی شرق میانه و شورای همکاری خلیج‌عربی در جولای 2022 تبدیل شد. از طرف دیگر، این حادثه عرصه آشکار شدن انعطاف، سخاوت و دلاوری در مقابل حوادث غیرمترقبه شد.
از طرف دیگر، مقامات لبنان علل و عامل این حادثه را بی‌صلاحیتی، فساد و بی‌توجهی اداری و نظارتی می‌دانند. مسئولین مربوطه تا فعلاً درباره دلیل وجود این مقدار زیادی از امونیم نایتریت در بندر اظهار نظر نکرده‌اند.
هرچند مقامات لبنان این انفجار را غیرمترقبه می‌دانند، حمله با سلاح‌های کشتار جمعی نیز احتمالاً با عکس‌العمل مشابهی از طرف مسئولین نظامی و غیرنظامی روبرو می‌شد. در حقیقت، در ساعات نخست بعد از انفجار، فزیک‌دانان لبنانی مصروف بررسی محل برای پیدا نمودن موارد احتمالی نشت مواد رادیواکتیو بودند.
حتی عادی اعلان شدن مقادیر سنجش نیز باعث نشد که ترس ساکنان لبنان که خود را قربانی حمله عمدی می‌دانستند، برطرف شود. فلم ابر سمارق غول پیکر همچنان شایعات را دامن می زند.
ورود اردو به میدان
قوای مسلح لبنان، به‌عنوان نهاد معتمد این کشور، نقش مهمی در مدیریت حوادث بعد از فاجعه داشت. حدود 20 دقیقه بعد از انفجار، قومندان قوای مسلح حکم تشکیل کمیته مشترک مدیریت بحران را برای هماهنگ‌سازی اقدامات نظامی و غیرنظامی صادر نمود.
ظرف چند ساعت، 1,500 عسکر، با حضور در اطراف محل حادثه، به تخلیه مردم غیرنظامی و ایجاد استیشن های صحی برای رسیدگی به مجروحین پرداختند. این ماموریت به‌سرعت به حوزه‌های برآورد خسارت، توزیع کمک‌های بشردوستانه و تخلیه آوار از بندر گسترش یافت.
تولی کیمیاوی، بیالوژیک، رادیولوژیکی و هسته‌ای (CBRN) قوای مسلح لبنان که در سال 2009 در قالب غُند انجینری نظامی شکل گرفته بود، وظیفه پاکسازی آلودگی‌های ناشی از تخریب بندر را به عهده گرفت. آنها مواد خطرناکی ازقبیل وسایل آتش‌بازی، گازهای سمی، مایعات قابل سوختن و حشره‌کش‌ها را شناسایی و جمع‌آوری کردند.
بیش از 6,000 لتر اسید خورنده از مخازن مرتبط نشت کرده بود که عساکر و قوای غیرنظامی محل‌های نشت را ترمیم و مواد نشتی را پاکسازی کردند.
یک ماه بعد از وقوع حادثه اولیه، آتش‌سوزی تایر در یکی از گدام‌های بندر محل نگهداری هزاران لتر نفت سنگین را در آن اطراف تهدید کرد. این آتش با همکاری عساکر، اطفاییه‌ها و قوای هوایی لبنان خاموش شد.
کمک‌رسانی شرکا به یکدیگر
اقدامات لبنان نتیجه همکاری هماهنگ شرکای منطقوی و بین‌المللی بود. «اداره مقابله با تهدیدات دفاعی ایالات‌متحده» در روند تشکیل قوای مسلح لبنان CBRN که اقدامات ارزنده‌ای بعد از انفجار انجام داد، نقش‌آفرین بود.
فزیکدانانی که مسئول ارزیابی احتمال آلودگی هسته‌ای در بیروت بودند، از «مرکز ایمرجنسی و حوادث»ی سازمان بین‌المللی انرژی اتمی کمک خواستند. این سازمان به مقامات لبنان اطمینان داد که سلاح‌های هسته‌ای نقشی در وقوع این حادثه نداشته است.
قوای داوطلب، در قالب 12 گروپ جستجو و نجات بین‌المللی، محدوده بندر و مناطق اطراف را برای خارج نمودن بازماندگان از زیر آوار پوشش دادند.
در فاصله یک هفته بعد از انفجار، 162 طیاره حامل کمک‌های بشردوستانه از 40 کشور در لبنان به زمین نشستند. شش کشتی باری بار های خود را در اسکله‌هایی که تخریب نشده بودند، خالی نمودند. وزارت صحت عامه لبنان مصرف تداوی بیش از 7,000 تن از ساکنان لبنان را پوشش داد.
درس‌های آموخته شده
مقامات لبنان -نظامی و غیرنظامی- این حادثه را نتیجه کوتاهی نظارتی، فساد و بی‌صلاحیتی می‌دانند. در روند بررسی ابعاد این فاجعه در «نشست منطقوی مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی»، یکی از مقامات لبنانی خواستار ایجاد فرهنگ جدید مسئولیت‌پذیری نظارتی در نهادها و وزارتخانه‌های این کشور شد.
او اظهار نمود: «اگر مشکلی ایجاد شود، هیچ نهادی مسئولیت آن را به عهده نمی‌گیرد.»
اجرای چنین چشم‌انداز جدیدی مستلزم سختگیری در روند نظارت بر نگهداری مواد خطرناک در بندر، تقویت هماهنگی بین نهادهای مرتبط با بندر و تمرکز بیشتر بر ارائه تعلیمات مربوط به مواد خطرناک به عساکر و قوای کمک‌های اولیه است.
مقامات عراقی با همتایان خود در لبنان در تماس شدند تا در مورد فهرست بندی مواد خطرناک در بندر اصلی بصره عراق مشاوره بدهند.
عراقی‌ها پیشنهاد ایجاد «نقشه زیست‌محیطی» را برای آگاه ساختن مسئولین دفاع مدنی از نوع و محل ذخیره‌سازی مواد خطرناک ارائه کردند. هدف این است که از وقوع فجایعی مثل فاجعه بیروت در بصره جلوگیری شود.
بعد از تحمیل خسارت 5 ملیارد دالری در آگست 2020 -خسارت هنگفتی که تشویش از وقوع حوادث مشابه در آینده را تشدید می‌کند- لبنان رویکرد تحقیقات جامع را در پیش گرفته است.
نظرات بسته شده است.