تقویت دفاع در مقابل سرحدات ناامن
لبنان، با کمک کشورهای دیگر، استراتژی مدیریت سرحدی یکپارچه را در پیش گرفته است
برید جنرال جو حداد، قوای مسلح لبنان
لبنان، کشوری کوچک با ماحول جغرافیایی استراتژیک متنوع، سهم نامتناسبی از چالش‌های امنیتی را به خود اختصاص داده است: تروریزم، جنگ سنتی، تهدیدهای نامتقارن، بلایای بشری، مهاجرت انبوه غیرقانونی و قاچاق انسان، و قاچاق کالا، سلاح و مواد مخدر. همه این مشکلات باعث تحمیل فشار بر سرحدات زمینی و دریایی این کشور شده است.
لبنان، با جمعیت تقریبی 5.6 ملیون نفر، بیشترین جمعیت پناهنده سرانه در دنیا را دارد. حدود 1.5 ملیون پناهنده سوری و حدود 500,000 پناهنده فلسطینی در کمپ‌های مزدحم این کشور زندگی می‌کنند.
در سال 2006، شورای امنیت سازمان ملل از دولت لبنان درخواست کرد که امنیت سرحدات و گذرگاه‌های خود را برای جلوگیری از مهاجرت غیرقانونی و قاچاق، تقویت کند. لبنان، و بخصوص قوای مسلح لبنان، اقدام به اجرای پروگرام‌های کنترول مرزی، با همکاری شرکای بین‌المللی، کرده است. کانادا، اتحادیه اروپا، فرانسه، جرمنی، ایتالیا، هالند، سوییس و ایالات‌متحده در این موضوع مهم به لبنان کمک رسانده‌اند.
در آگست 2006، «کمیته مشترک امنیت سرحدی» با دستور دولت تشکیل شد و تحت هدایت مستقیم معین عملیات لوی درستیز کل قوای مسلح لبنان قرار گرفت. قوای مسلح لبنان، ضمن وظایف نظامی اساسی، مسئولیت نظارت و کنترول سرحدات زمینی و دریایی را نیز به عهده دارد. قوای مسلح لبنان با استقرار غُندهای سرحدی زمینی، نقش مهمی در محافظت از سرحدات روستایی دارد و فعالیت‌های مشترکی را در قالب «قوای سرحدی مشترک» در سرحدات شمالی با سوریه انجام می‌دهد.
قوای مسلح لبنان همچنان امنیت فزیکی گذرگاه‌های رسمی سرحدات شمالی و شرقی، بندرهای ورودی و میدان‌هوایی بین‌المللی رفیق حریری بیروت را تامین می‌کند. «اداره کل امنیت» و «دفاع مدنی لبنان» مسئولیت مدیریت و تفتیش بندرهای رسمی ورودی زمینی و دریایی را به عهده دارند و «قوای امنیت داخلی» به‌عنوان رده دوم در مناطق سرحدی و میدان‌هوایی بیروت مستقر شده‌اند.
تحولات سرحدی
در سال 2009، لبنان مدیریت کامل خط ساحلی 225 کیلومتری و سرحدات زمینی 375 کیلومتری خود را به عهده گرفت. شش گذرگاه قانونی ورودی در سوریه، سه مورد در شمال، دو مورد در شمال شرقی و یک مورد در شرق، وجود دارد. سرحدات جنوبی کاملاً مسدود هستند. ساحل لبنان دارای دو اسکله اصلی، بیروت و طرابلس؛ دو اسکله فرعی در جنوب به نام‌های صیدا و صور؛ و چندین بندر تفریحی و ماهیگیری است.
در مورد مالکیت بعضی سرزمین‌های واقع در سرحدات زمینی شمالی و شرقی، اختلافاتی با کشور همسایه، سوریه، از دوران استعمار وجود دارد. حدود سرحدات دریایی جنوبی، غربی و شمالی تا فعلاً مشخص نشده است.
جغرافیای فزیکی سرحدات زمینی لبنان بسیار متنوع است و از نظر امنیتی، چالش‌های عملیاتی مختلفی را ایجاد کرده است. منطقه عکار، با بیش از 280 قریه و شهرک، جزو سرزمین‌های مرزی شمالی است. بعضی قریه‌ها در مجاورت سرحد قرار دارند.
حوزه انسانی نیز چالش‌انگیز است چون عکار از دیرباز یکی از محروم‌ترین مناطق روستایی لبنان بوده است. جنگ سوریه و به بن‌بست رسیدن آن، و نیز بحران آوارگان سوری و سراریز شدن انبوه آوارگان به کشورهای منطقه، وضعیت وخیم اقتصاد محلی را بدتر ساخته و باعث افزایش آمار جرم در سرحدات، عمدتاً در حوزه قاچاق انسان، شده است.
وجود کوه‌های بلند، دشتها و زمین‌های ناهموار از ویژگی‌های سرحدات شرقی است. جمعیت مرزی، با وجود پراکندگی نسبی، تحت‌تاثیر پیوندهای قبیله‌ای و قومی است و همین موضوع باعث تشدید چالش‌های امنیتی شده است.
گروپ مرزی قوای مسلح لبنان
طی 10 سال گذشته، لبنان چهار غُند سرحدی دایر نموده است. قوای این غُندها در «مکتب تعلیم حفاظت از سرحدات زمینی زمینی» تعلیم دیده‌اند. ماموریت این قوا طی سالها از سطح تفتیش و راپور‌دهی به استقرار کامل در مناطق سرحدی با وظایف بخشی تعریف‌شده، بشمول دفاع از سرحدات و اجرای عملیات ایجاد ثبات، تغییر یافته است.
بربنیاد قطعنامه 1701 شورای امنیت سازمان ملل، قوای مسلح لبنان در قسمت جنوب حضور چشمگیری دارد و عملیات‌های ایجاد ثبات را با همکاری «قوای موقت سازمان ملل در لبنان» (UNIFIL)، اجرا می‌کند.
همکاریبینالمللی
با توجه به چالش‌های متعدد در سرحدات و تنوع نهادهای امنیتی مرتبط -بخصوص دخالت چشمگیر اداره کل امنیت لبنان و گمرک لبنان- هماهنگ‌سازی فعالیت‌ها در راستای بهبودبخشی و هماهنگ‌سازی استفاده از منابع، ضرورت یافت. جنگ داخلی ویرانگر در سوریه که مهاجرت غیرقانونی و پیدایش زمینه ارتکاب جرم در مناطق سرحدی را در پی داشت، فشار بی‌سابقه‌ای را به غُند های سرحدی قوای مسلح لبنان تحمیل کرد. قومندانان عالی قوای مسلح لبنان ضرورت رسیدگی به ضروریات حوزه تخصص، مهارت و منابع را احساس کردند.
در این راستا، میکانیزم قاعده‌مندی با همکاری شرکای منطقوی ایجاد شد. در سطح استراتژیک، لبنان مسوده استراتژی مدیریت سرحدی یکپارچه را تهیه و پروگرام عملی مشروح نهاد-محور را انکشاف داد. در سطح عملیاتی و تکتیکی، تهیه مسوده مفهوم عملیات و چوکات حقوقی مناسب برای ادغام اجرای مختلف قوای مسلح -غُندهای سرحدی زمینی، قوای هوایی، قوای بحری، غُند کماندوهای دریایی، و امنیت سایبری- و ایجاد دوره‌های تعلیمی تخصصی برای خدمت‌رسانی به غُندهای سرحدی زمینی در نقاط دوردست، در کانون توجه قرار گرفت.
راهکار صحیح و عملی ترکیبی از الگوی تعلیم غیرمتمرکز با تعلیم میدانی به‌وسیله گروپ‌‌های تخصصی در غُندهای سرحدی زمینی و ایجاد «مکتب تعلیم غُندهای سرحدی زمینی » متمرکز بود. این مکتب، با کمک هالند، قرار است به مرکز منطقوی تعالی تبدیل شود و به ارائه امکانات مکمل برای ایجاد ثبات در مرکزهای اردن و عراق بپردازد.
وظیفه تامین بودیجه و نظارت بر تهیه مسوده استراتژی IBM (استراتژی مدیریت سرحدی یکپارچه) و پروگرام عملی به عهده اتحادیه اروپا قرار گرفت. تهیه این سند، با همکاری و نظارت کامل بسیاری از وزارتخانه‌های دولت لبنان، بیش از یک سال وقت گرفت. با وجود همه شرایط نامساعد، دولت لبنان پروگرام استراتژیک سرحدی را در سال 2019 تصویب نمود.
در سطح عملیاتی و تکتیکی، که موضوع تفتیش مرزی مطرح می‌شود، قوای مسلح لبنانبه تامین قوای انسانی و تخصص زمینی و انجینری، بریتانیا به تامین پایه‌های برج مراقبت و خدمات تعلیم نگهبانان، و ایالات متحده به ارائه امکانات الکترونیکی و دانش تخصصی برای تفتیش 24 ساعته سرحدات می‌پردازد. تکنالوژی تشخیص پیشرفته که مورد استفاده قوای سرحدی قرار می‌گیرد، شامل رادار، کمره و حسگر است که بعضی از آن‌ها سیار هستند.
هدف کلی این طرح ادغام معلومات دریافتی از کمره‌ها و رادارهای سرحدی با معلومات به‌دست‌آمده از مرکز عملیات دریایی قوای مسلح لبنان، تجهیزات قوای هوایی و ارتباطات رادیویی، برای تحلیل داده‌ها در «مرکز معلومات عملیات مشترک» در دفتر قوای مسلح لبنان است.
در کنار این اقدامات، «اداره مقابله با تهدیدات دفاعی ایالات متحده» از مدیران قوای مسلح لبنان در قسمت ادغام نقشهای میان‌سازمانی و ماموریت‌های رسیدگی به چالش‌های ناشی از تهدیدات هوایی، دریایی، زمینی و سایبری، حمایت می‌کند. یکی از ویژگی‌های این سند آن است که رویکرد ریسک-محور را برای حفظ امنیت و تمامیت مرزی در نظر گرفته است. بنابراین، بهروزرسانی این سند بربنیاد تغییر و تحول ریسک‌ها ضروری است.
قوای مسلح کانادا با استقرار گروپ‌‌های تعلیمی قطب شمال در «حربی شوونځی کوهستان» در «کوه‌های سدر» به تعلیم قطعات سرحدی زمینی، بخصوص قوای مستقر در سرحدات شرقی، می‌پردازد.
مدیریت سرحدی یکپارچه
یکی از ارزشهای اساسی این رویکرد یکپارچه، آگاه بودن هر نهاد از وظایف نهادهای دیگر است. این ارزش باعث از بین رفتن موانع و زمینه‌ساز همکاری می‌شود. معرفی «مدیریت سرحدی یکپارچه» از طریق فعالیت‌های ظرفیت‌سازی (تعلیم، تمرین‌های عملی، ورکشاپ، میزگرد)، تامین تجهیزات تخصصی، نوسازی ساختمان‌ها، کمپیوتری کردن و تبادلات بین‌المللی صورت می‌گیرد.
هالند در قسمت توانمندسازی و تجهیز «مکتب تعلیم حفاظت از سرحدات زمینی زمینی» و تقویت حکمرانی مرزی، نقش مهمی ایفا کرد. این مکتب نمادی از هماهنگی میان-نهادی و رویکرد حقوق-محور برای تقویت امنیت مرزی، و تسهیل تجارت و شفافیت طرزالعملها در راستای مقابله با فساد است. وجود این مکتب بر تقویت ثبات مناطق سرحدی، بخصوص آن‌هایی که میزان جمعیت چشمگیر آوارگان هستند، تاثیر می‌گذارد.
لبنان، با همکاری سازمان‌های محلی غیردولتی، سازمان‌های مردم-نهاد، و فعالان بخش خصوصی اقدام به اجرای طرحهای نظامی-غیرنظامی کرده است. یکی از این طرحها، طرح «سوییس» است که با هدف حمایت از رویکرد حقوق-محور و جنسیت-محور نسبت به مهاجرت و مدیریت سرحدی و حمایت از مشارکت دولت ایتالیا در تدوین دوره‌های ابتدایی آشنایی با «مواد کیمیاوی، بیالوژیک، رادیولوژیک، هسته‌ای و انفجاری» (CBRNE) در پروسیجرهای شناسایی و آلودگی‌زدایی برای قطعات مستقر در سرحدات، اجرا می‌شود.
«کمیته کنترول مرزی» (BCC) و «مکتب تعلیم حفاظت از سرحدات زمینی زمینی» از اجزای اصلی روند اجرای «مدیریت سرحدی یکپارچه» بوده‌اند. آن‌ها در انکشاف پروگرام‌های توافق خاص شرایط عاجلی که پیشرفت چشمگیری در قسمت هماهنگ‌سازی واکنش اولیه نهادها در لحظات بحرانی در گذرگاه‌های قانونی سرحدات شمالی و شرقی محسوب می‌شود، همکاری داشته‌اند. FRONTEX، «اداره حفاظت از سرحدات اتحادیه اروپا»، از طریق BCC با قوای مسلح لبنان در قسمت اجرای تعلیمات میان-نهادی در گذرگاه‌های رسمی، بشمول میدان‌هوایی بین‌المللی بیروت، همکاری می‌کند.
موفقیت پروگرام مدیریت سرحدی در سرحدات زمینی باعث ایجاد طرح مشابهی در حوزه دریا، به نام «مدیریت دریایی یکپارچه»، شد. درگیری‌های منطقوی، ضعف تهداب‌های بحری، جرایم سازمان‌یافته فراملی، آلودگی دریاها، تکثیر سلاح، محافظت از مکان‌های باستان‌شناسی زیر آب، قاچاق انسان و در نهایت، مهاجرت غیرقانونی جزو مهم‌ترین چالش‌های پیش روی لبنان هستند.
در چوکات هدف کلی ایجاد انعطاف برای مقابله با بحران، لبنان وزارتخانه‌های بیشتری را درگیر موضوع دفاع از حریم دریا کرده است. وزارتخانه‌های ترانسپورتی، زراعت، صحت، اقتصاد، انرژی و امور خارجه از این جمله هستند. فرانسه در قسمت ایجاد یک مرکز جستجو و نجات در دفتر قوای بحری قوای مسلح لبنان در پایگاه دریایی بیروت همکاری کرده است، و جرمنی در قسمت بازسازی این پایگاه و تامین بودیجه مکتب جدید قوای بحری قوای مسلح لبنان در پایگاه دریایی جونیه نقش‌آفرینی می‌کند.
قابل یادآوری است که قوای مسلح لبنان جزو نخستین نهادهای امنیتی لبنان بود که دست به ایجاد یک بخش جنسیتی برای تسهیل ورود زنان به قوای مسلح زد. تجربه عملیاتی در سرحدات ضرورت جدی به همکاری صاحب منصبان زن در رسیدگی به مشکل قاچاق زنان را آشکار کرده است. امیدوار هستیم که این گام بلند در مسیر گسترش مشارکت در قوای مسلح الهام‌بخش دیگر نهادهای امنیتی باشد.
نتیجه‌گیری
قابل توجه است که، با وجود چالش‌های سیاسی و اقتصادی لبنان و خرابی‌های ناشی از انفجار آگست 2020 بندر بیروت، مدیریت سرحدی لبنان همچنان جزو اولویت شرکای بین‌المللی ماست. همکاری مطمئن بین قوای مسلح لبنان و کانادا، اتحادیه اروپا، ایالات‌متحده و دیگر شرکای اروپایی به تشریک مساعی برای مستفید ساختن بیشتر لبنان از استندردها و پروسیجرهای بین‌المللی منجر شده است.
تعدادی از جنبه‌های حمایت از طرح استراتژی مدیریت سرحدی یکپارچه طی چندین سال گرفته است؛ از معرفی روزافزون و گسترده مفهوم مدیریت سرحدی تا استفاده موثر از کمک‌ها، تجهیزات و امکانات خارجی، و ایجاد دوره‌های تعلیمی داخلی برای تهیه چوکات تقویت امنیت مرزی.
این استراتیژی بر بنیاد مهم همکاری سازنده و احترام متقابل بین ذینفعان اصلی شکل گرفته است: قوای مسلح لبنان، قوای امنیت داخلی، اداره کل امنیت، اداره گمرک لبنان، اداره امنیت دولتی، دفاع ملی لبنان و گروپ اطفاییه بیروت.
نظرات بسته شده است.