تفتیش رفت‌وآمد برای جلوگیری از فاجعه
مقامات آسیای میانه در حال بررسی راه‌های جلوگیری از تکثیر سلاح‌های کشتار جمعی هستند
کارکنان یونیپاث
بعداز فروپاشی شوروی، ساکنان کشورهای آسیای میانه خود را در معرض انبوهی از مواد رادیولوژیک یافتند. معادن، ذخیره‌گاه‌ها و ورکشاپ‌‌های فرآوری اورانیوم -و در بعضی موارد، سلاح‌های هسته‌ای واقعی- میراث شوروی سابق بود.
سی سال سعی برای هسته‌ای‌زدایی و پاکسازی پسماندهای رادیولوژیک باعث شد که قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبیکستان به مکآن‌های امن‌تری تبدیل شوند. البته مشکل انتقال غیرقانونی مواد هسته‌ای -و پیدایش چالش‌های جدید در قسمت اقدامات تروریست‌ها برای رسیدن به سلاح‌های کیمیاوی و بیالوژیک- مستلزم تمرکز دوباره بر مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی است.
داکتر الهام میرسعیدزاده، رئیس اداره ثبات و امنیت « مواد کیمیاوی، بیالوژیک، رادیولوژیک و هسته‌ای» یا (CBRN) تاجیکستان، به ماه می 2021 اشاره می‌کند. در آن زمان عوامل تاجیک که خود را خریداران افغان معرفی کرده‌اند، موفق به توقیف محموله‌ای شامل 607 گرام تابلیت اورانیوم 235 (U-235) از قاچاقبران شدند. U-235 نوع غنی‌سازی‌شده این عنصر سنگین است که در پروسه شکافت هسته‌ای مورد استعمال دارد. منشاء این اورانیوم قاچاق در ابتدا مشخص نبود.
میرسعیدزاده گفت: «ما قصد داریم این تابلیتهای اورانیوم را به کمک شرکای امریکایی خود به لوس آلموس ارسال کنیم تا کشور اصلی آن‌ها مشخص شود.»
در سپتمبر 2022، رسیدگی به چالش مستمر جلوگیری از تولید و تکثیر سلاح‌های کشتار جمعی حدود یک هفته از وقت کارشناسان را در بوداپست، مجارستان، به خود اختصاص داد. «اداره مقابله با تهدیدات دفاعی ایالات متحده» و قوماندانی مرکزی ایالات متحده ده‌ها تن از نمایندگان بخش امنیتی آسیای میانه را به چهارمین نشست منطقوی مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی در آسیای میانه و جنوبی دعوت کردند.
این نشست شامل سخنرانی کارشناسان این حوزه و یک شبیه‌سازی سرمیزی برای فراخوانی اشتراک‌کنندگان چندملیتی برای تشریک مساعی در حوزه مقابله با بحران سلاح‌های کشتار جمعی بود. 25 مسئول از قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبیکستان که عمدتاً عسکر و مامور گمرک بودند و وظیفه آن‌ها با محافظت از سرحدات ملی مرتبط بود، در این نشست حضور داشتند.
از کشورها خواسته شد که از طریق تقویت امنیت سرحدی، ارزیابی ریسک معلومات-محور و بهبود مقررات در سطح ملی، برای کنترول سلاح‌های کشتار جمعی اقدام کنند. بخش عمده بهبود مقررات ملی، محدود ساختن صادرات مواد و تکنالوژی‌های «دو-کاربردی» که تروریست‌ها و مجرمین از آن‌ها برای تولید سلاح استفاده می‌کنند، است.
بیشتر اشتراک‌کنندگان در این نشست می‌دانستند که مجرمین از ویژگی‌های مرگبار وایرس‌ها و دیگر عوامل بیالوژیک استفاده می‌کنند. داکتر سرمیت سیزیگن از پوهنتون علوم صحی انقره، ترکیه، در این نشست اظهار کرد: «بعد از همه‌گیری کووید- 19، اهمیت تهدیدات بیولوژیک بیشتر شد.»
ولی حتی مواد و تکنالوژی‌های ظاهراً بی‌خطر که کاربردهای صنعتی معمولی دارند، در معرض سوء‌استفاده دولت‌ها و ترویست‌های فرومایه هستند. در بعضی موارد، خود شرکت‌های صادرکننده این مواد نیز نمی‌دانند که عمل آن‌ها چقدر ممکن است خطرناک باشد.
دستگاه پرس ایزواستاتیک، که برای شکل‌دهی به فلز کاربرد دارد، ابزار مهم دیگری است که برای ساخت کلاهک موشک یا تجهیزات سانتریفوژ هسته‌ای به کار می‌رود. همچنان، پودر المونیم که برای ساخت پوشش و رنگ مصرف می‌شود، را می‌توان به سوخت پیشران موشک تبدیل کرد.
برای ارائه تصویری بهتر از سختی مقابله با صادرات مواد خطرناک، ذکر این نکته کافی است که پسماند موشک کوریای شمالی که در اقیانوس آرام انفجار کرد، حاوی موادی بود که در ایالات متحده و اتحادیه اروپا تولید شده بود. هم ایالات متحده و هم کشورهای اروپایی سعی کرده‌اند که این تکنالوژی را از دسترس پیونگ‌یانگ دور نگه دارند.
تجربه‌های موفق
تقریباً همه کشورهای آسیای میانه پروگرام‌های عملی مشخصی را بربنیاد قطعنامه 1540 شورای امنیت سازمان ملل (مصوب 2004) با هدف جلوگیری از تکثیر سلاح‌های کشتار جمعی تصویب کرده‌اند. بعضی، مانند تاجیکستان، اقدامات تکمیلی را با اجرای پروگرام ضد سلاح‌های کشتار جمعی در آجندای کار قرار داده‌اند.
میرسعیدزاده اعلان کرد که همه پوسته‌های حفاظت از سرحدات زمینی اصلی این کشور به دستگاه‌های پرتوسنج مجهز هستند. در آگست 2022، تاجیکستان دفتر نمایندگی شمالی اداره ثبات و امنیت « مواد کیمیاوی، بیالوژیک، رادیولوژیک و هسته‌ای» یا (CBRN) را افتتاح کرد. این دفتر با هدف تعلیم قوای مسئول مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی تاسیس شد. این اداره همچنان اعلان کرد که قصد دارد دفتر نمایندگی دیگری در نزدیکی سرحد جنوبی این کشور با افغانستان دایر کند.
تاجیک‌ها، در اقدامی بلندپروازانه و به امید تبدیل شدن به یکی از پیشگامان حوزه مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی، یک مرکز حقوقی و تعلیمی «مواد کیمیاوی، بیالوژیک، رادیولوژیک و هسته‌ای» در دوشنبه تاسیس کرده‌اند. تاجیکستان قصد دارد یک کتابخانه طب عدلی هسته‌ای در این مرکز برای تفتیش و ثبت منشاء جغرافیایی مواد شکافت‌پذیر دایر کند.
میرسعیدزاده درباره این مرکز حقوقی و تعلیمی اظهار کرد: «امیدوار هستیم که این مرکز بتواند ضروریات همه منطقه را تامین کند.»
کنترول سختگیرانه سرحدات نیز می‌تواند نقش موثری در خنثی کردن نقشه‌های بدخواهانه مجرمین و تروریست‌ها داشته باشد.
برید جنرال امینی ال کای اظهار کرد که سرحدات عمدتاً روستایی و کوهستانی این کشور با سوریه به حسگرهایی برای شناسایی سلاح‌های رادیولوژیک و کیمیاوی مجهز شده است و قوای تعلیم‌دیده این حسگرها را مدیریت می‌کنند.
یکی از اشتراک‌کنندگان در نشست اظهار کرد که در راستای مقابله با مواد هسته‌ای، دستگاه‌های پرتوسنج مانند رادار و گایگر باید در نقاط استراتژیک مانند بندرها و ایستگاه‌های راه‌آهن نصب شود. دفاع «لایه‌های و غیرقابل پیش‌بینی» بهترین راه مقابله با بدخواهان است.
جیسی منوز، معاون مامور ارشد گزمه «گزمه سرحدی ایالات متحده» کارآیی دیوار و حصار برای محدود ساختن دسترسی را تایید کرد. او مدعی شد که تروریست‌ها گاهی از کارتل‌های مواد مخدر کمک می‌گیرند تا از مزیت شبکه‌ها و دانش تجربی کارتل‌ها استفاده کنند و موانع ثابت در قسمت کنترول تحرکات سرحدی تا 90% کارایی دارد.
تعقیب محموله‌ها
تعقیب محموله‌های سلاح‌های کشتار جمعی اکثراً مثل تعقیب و تفتیش تحرکات پیچیده بار برای شناسایی کاربران نهایی احتمالاً خطرناک است.
داستان منیر الدریسی مثال روشنی در این عرصه است. یکی از گروپ‌‌های نظامی بریتانیایی مستقر در بصره، عراق، موفق به کشف قطعات بمب‌سازی -بخصوص تخته مدار- در یکی از مخفیگاه‌های تروریست‌ها شد و این قطعات را به بریتانیا فرستاد.
مقامات بریتانیا، با همکاری بخش خصوصی، فهمیدند که الدریسی، شهروند لیبیایی-تبار بریتانیا که سابقه جنایی داشت، خریدار این صفحات مدار بوده است.
بریتانیایی‌ها، به‌جای دستگیری عاجل الدریسی، به او فرصت دادند که صفحات سرکت بیشتری، ذریعه یک کمپنی معروف ترانسپورتی بین‌المللی، این بار به امارات متحده عربی روان کند. محموله از امارات متحده عربی به عراق منتقل شد.
افشای نقش الدریسی در نقشه بمب‌سازی تروریستی در نهایت با همکاری مقامات بریتانیا، امارات متحده عربی، عراق، جرمنی و آذربایجان ممکن شد. در یک نوبت، پولیس یک عدد ردیاب الکترونیکی به محموله وصل کرد و آن را به «محموله کنترول‌‌شده» مبدل ساخت.
برای محدود ساختن اشخاصی مانند الدریسی، سازمان جهانی گمرک کتابچه رهنمایی منتشر می‌کند که کشورها به کمک آن می‌توانند اقدامات استراتژیک کنترول تجارت را در مورد صادرات کالاهای دو-کاربردی انجام دهند. این اقدامات کنترولی با تصویب قوانین ملی در قسمت تنظیم انتقال تکنالوژی، بشمول تعیین جریمه و تنبیه برای اشخاص، کمپنی‌ها و لابراتوارهای تحقیقی نقض‌کننده این قوانین، آغاز می‌شود.
پیشرفت کند بوده است. در مورد محدود ساختن صادرات عوامل بیالوژیک و کیمیاوی -موادی که حتی مقادیر کم آن‌ها خطرناک است- حدود 95% از کشورها قانونی در این عرصه ندارند.
نظرات بسته شده است.