کشورهای آسیای میانه در حال ایجاد پیوندهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی با افغانستان
سلطنت بردیکیوا
“کشورهای آسیای میانه نفوذ آشکار افغانستان را حس کردہ اند. بی‌ثباتی و افزایش منازعات ماحول کلی آسیای میانه را تحت تاثیر قرار داده است.”
این اظهارات را ارژن آشیکبایف، معین وزیر خارجه قزاقستان، در کانفرنس خبری جنوری 2018 در آستانه مطرح کرده است. گفته های وی حاکی از حس عمومی تشویش در منطقه و تجدید همکاری با افغانستان است.
تروریزم بین المللی، افراط گرایی مذهبی، جرایم سازمان یافته سرحدات مشترک، قچاق مواد مخدر و تخریب محیط زیست بعضی از تشویش های مشترک پنج کشور آسیای میانه (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) هستند. دو کشور پرنفوس و بهره‌مند از انکشاف نظامی در آسیای میانه، یعنی ازبکستان و قزاقستان، اقداماتی را برای ایجاد صلح در افغانستان شروع کرده اند. رئیسان جمهور این دو کشور مباحثات دیپلوماتیکی را با مسئولان ایالات متحده درباره شرایط ناپایدار افغانستان و نقش آنها در ترویج صلح در این کشور برگزار کرده اند.
آژانس خبری فرانسه/تصاویر گتی
در ضمن، کشورهای آسیای میانه و افغانستان قصد دارند بررسی مسائل منطقوی را ادامه دهند و اقدامات مشترکی را برای بهبود وضعیت افغانستان در چارچوکات جدیدی به نام “آسیای میانه-افغانستان” انجام دهند. رهبران نظامی منطقه در فبروری 2018 جلساتی را با جنرال های امریکایی جوزف ووتل و جان نیکولسون درباره امنیت مبتنی بر همکاری در کابل برگزار کردند.
کپتن بحری تام گرسبک (Tom Gresback)، عضو قوای بحری ایالات متحده و سخنگوی ماموریت “حمایه قاطع” ناتو در افغانستان اظهار کرد: “کشورهای مرکز و جنوب آسیا، بر تعهد خود در زمینه مبارزه با تروریزم در منطقه تاکید کردند و به بررسی راه های همکاری برای مقابله با قچاق مواد مخدر و دیگر مشکلات امنیتی سرحدات مشترک پرداختند”.
با این که برگرداندن ثبات به افغانستان از اهداف اصلی کشورهای آسیای میانه است، رویکرد آنها در قبال همسایه جنوبی خود ظاهراً از مقابله با تهدیدات به همکاری با کابل منحیث شریکی ارزشمند و مشترک در بخش رسیدگی به اختلافات و انشکاف اقتصادی تغییر یافته است.
کشورهای آسیای میانه بیشتر از قبل بالای ضرورت انکشاف اقتصادی افغانستان تاکید کرده اند. رهبران منطقوی اقداماتی را برای دستیابی به توافقاتی در زمینه های تجارت، ترانزیت، انرژی و تهداب با افغانستان انجام داده اند. بعضی از پلان های ترانزیتی و تهدابی اجرا شده است و حجم مبادلات تجارتی بین این کشورها و افغانستان با وجود مخاطرات امنیتی افزایش یافته است.
تقویت همکاری
با توجه به این که همکاری با افغانستان و ادغام آن در اقتصادهای منطقه جایگاه برجسته ای در سیاست خارجی کشورهای آسیای میانه یافته است، در این زمینه تغییرات جالبی اتفاق افتاده است. با این که حضور فعال تر در افغانستان انکشاف سازنده ای در سیاست خارجی کشورهای آسیای میانه محسوب می شود، تغییر موضع ازبکستان در قبال افغانستان شاید در دو سال گذشته چشمگیرتر بوده است.
ازبکستان
ازبکستان که بعد از مرگ رئیس‌جمهور سابق، اسلام کریمف، از انزوا خارج شده است، خود را با رهبری شوکت میرضیایف منحیث همکار منطقوی مطرح کرده و در پی گرفتن نقش رهبری در آسیای میانه است.
ازبکستان برای تقویت رابطه خود با افغانستان، در ماه مارچ 2018 کانفرانس بین المللی را در پایتخت خود، تاشکند، درباره صلح و امنیت افغانستان برگزار کرد. دیپلومات های ازبک پیشنهاد مذاکرات میانجی‌گرایانه صلح بین دولت افغانستان و طالبان را ارائه کرده اند. قابل توجه است که قزاقستان نیز چنین پیشنهادی را مطرح کرده بود ولی ازبکستان ابتکار عمل را در دست گرفت.
در این کانفرانس نمایندگانی از کشورهای آسیای میانه، چین، هند، ایران، پاکستان، روسیه، عربستان سعودی، ترکیه، امارات متحده عربی، سازمان ملل و ایالات متحده حضور داشتند.
ارلان عبدالایف، وزیر خارجه قرقیزستان، حمایت قاطع کشور خود را از این ابتکار اعلام کرد. وی اظهار کرد: “همه ما می دانیم که صرف تمایل مردم افغانستان و ایجاد دولت وحدت ملی در افغانستان برای دستیابی به صلح در این کشور کافی نیست. مساله مهم تر ایجاد اجماع بین اعضای شورای امنیت سازمان ملل برای دستیابی به این هدف است. هم اکنون باید نشان دهیم که راهکار سیاسی تنها راه ایجاد صلح و ثبات در افغانستان است و مذاکرات صلح بین طرف های درگیر و دستیابی به آشتی ملی بخشی از این راه حل است.
در دوره ریاست میرضیایف، ازبکستان روابط خود با افغانستان را از سر گرفت. به گفته آندری سرنکو، از مرکز مطالعات افغانستان مدرن در مسکو، میرضیایف افغانستان را بیشتر یک فرصت می داند تا تهدید. از دیدگاه جیوپولتیک، رهبران ازبکستان همسایه جنوبی خود را شریک تجارتی می دانند. این شراکت به شمول ساخت خط آهن در خاک افغانستان و فروش برق با لین کشی از ازبکستان به ولایت بغلان افغانستان است. رئیسان جمهوری هر دو کشور در دیدار رسمی رئیس‌جمهوری افغانستان از ازبکستان در جون 2017 که بعد از 16 سال صورت گرفت، برای ساخت این تهداب توافق کرده بودند.
پیوندهای اقتصادی با افغانستان ذریعه 40 قرارداد صادرات به ارزش بیشتر از 500 میلیون دالر که در سال 2017 بسته شد، تقویت شده است. ازبکستان تعرفه عوارض گمرکی کالاهای عبوری افغانستان از خاک ازبکستان را به نصف رسانده است. شاید مهم ترین نکته روابط اقتصادی دوجانبه در سال 2017، ایجاد کانون لجستیکی “ترمذ کارگو” در سرحد ازبکستان-افغانستان بود. این کانون از امکانات خط آهن، گدام، بانک و دفترهای گمرک برخوردار است.
به گفته عصمت ا… ایرگاشف، نماینده خاص رئیس‌جمهوری ازبکستان در امور افغانستان، انتظار می رود که اینجا منحیث مرکز صادرات و واردات افغانستان فعالیت کند. البته به دلیل وضعیت بی‌ثبات افغانستان، هر دو طرف درباره گستره همکاری های تهدابی و اقتصادی تردیدهایی دارند. از نظر ازبکستان، صلح و امنیت در افغانستان رکن همکاری اقتصادی دو کشور است.
قزاقستان
رهبران قزاقستان نیز خود را بازیگر منطقوی مهمی برای ایجاد صلح در افغانستان می دانند. همکاری با ایالات متحده برای مقابله با مشکل بی‌ثباتی در افغانستان یکی از موضوعات بنیادی جلسه مورخ جنوری 2018 نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده بود، این جلسه در جریان سفر رسمی رئیس‌جمهوری ازبکستان به ایالات متحده برگزار شد. قزاقستان که ریاست شورای امنیت سازمان ملل را در سال 2017 عهده‌دار بود.انکشاف و امنیت کشورهای آسیای میانه که افغانستان بخش مهمی از آن است را در صدر پروگرامهای خود قرار داده است.
قزاقستان، از اعضای غیردائم شورای امنیت، در جنوری 2018 هیاتی را عازم کابل کرد که این نخستین بازدید مسئولان رسمی قزاقستان از افغانستان بعد از سال 2010 محسوب می شود. در جلسه کابل موضوعات سیاسی، امنیتی، اقتصادی-اجتماعی و وضعیت حقوق بشر در افغانستان بررسی شد. به گفته غیرت عمروف، نماینده قزاقستان در سازمان ملل، “هر جا که تهدیدی وجود داشته باشد، اراده ای برای برطرف کردن آن وجود دارد. پیشنهاد ما منزوی کردن افغانستان نیست، بلکه ایجاد روابط سازنده با آن است. با ایجاد فرصت های وظیفوی، ما… به انکشاف افغانستان کمک خواهیم کرد.”
غیرت عبدالرحمانوف، وزیر خارجه قزاقستان در جریان سخنرانی در شورای امنیت در جنوری 2018 اظهار کرد که افغانستان نباید صرفاً منبع تهدید و بی‌ثباتی محسوب شود. وی افزود که با توجه به پوتانسیل بالای بشری و اقتصادی و موقعیت جغرافیایی خاص افغانستان، باید این کشور را شریکی قدرتمند در پلان‌های اقتصادی مشترک بدانیم.
قزاقستان نیز مثل ازبکستان بر این باور است که ایجاد تهدابهای ترانسپورتی در افغانستان، حمایت از بخش تجارتی آن و تعلیم جوانان افغانستانی برای پیشرفت این کشور و زمینه‌سازی برای همکاری آن با اقتصادهای منطقه ضروری است.
قزاقستان قبلاً در چندین پلان انکشاف در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده است که از آنها می توان به ساخت شفاخانه در ولایت بامیان و مکتب در سمنگان، تعمیر شاهراه متصل‌کننده تالقان به قندوز و شیرخان-بندر، و ارائه تعالیم رایگان به دانشجویان افغانستانی دانشگاه های قزاقستان اشاره کرد. تا سال 2020، حدود 1,000 دانشجوی افغانستانی تحصیلات عالی خود را در قالب پروگرام آموزشی قزاقستان-افغانستان مکمل خواهند کرد. همچنین، ازبکستان قصد دارد در سال 2018 یک مرکز تعلیمی در منطقه “ترمذ” در امتداد سرحد جنوبی آن با افغانستان دایر کند. هدف از این اقدام، ارائه تعلیم عالی به جوانان افغانستانی است که بخشی از مصارف آن را دولت ازبکستان تقبل کرده است.
قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان
این سه کشور نیز همکاری خود با افغانستان را تقویت کرده اند. قرقیزستان و تاجیکستان برای تقویت پیوندهای اقتصادی قصد دارند اقدام به فروش برق آبی به افغانستان و پاکستان در قالب پلان انتقال برق منطقوی 475 مایلی با عنوان CASA-1000 (آسیای میانه-جنوب آسیا) کنند. کارهای عمرانی این پلان در جنوری 2018 شروع شد.
آژانس خبری فرانسه/تصاویر گتی
نظرات بسته شده است.