یک متخصص از امارات متحده عربی روش های شکست دادن تروریزم در شرق میانه را آزمایش میکند
داکتر ابتسام الکتبی/رئيس مرکز پالیسی امارات
عکس از مرکز پالیسی مطالعات استراتیژیک و تحقیقات امارات
ظرف یک ماه در سال 2014، حملات تروریستی باعث تلفات 5,042 نفر شد. شاخص تروریزم جهانی برای آن سال سناریوی خواب وحشتناک گسترش شبکه های تروریستی و استخدام های جدید در نقاط مختلف جهان و به کارگیری مادل های تازه و ترکیبی، مرکب از جنگ های نیابتی، تجزیه کشورها و جنگ های سایبر را پیش بینی کرده بود.
این امر بر نیاز به تجزیه و تحلیل علمی و ساختارشکنی ساختار سلسله مراتب و عملیاتی شبکه های تروریستی، شبه نظامیان و تروریزم سازمان نیافته تأکید دارد.
اولاً باید شبکه های تروریستی که از زمان ظهور خود در اوایل قرن بیستم ایدیالوژی خلافت را اتخاذ کرده اند و با تکامل خود به گروه موسوم به داعش رسیده اند را تحلیل کنیم. این کار به بررسی شبکه ها و انکشاف تاریخی آنها، چه در قالب بازیگران غیردولتی و یا بازیگران ترکیبی میپردازد.
در حالی که بازیگران غیردولتی تلاش کرده اند با توسل به زور در درون حکومت های شکننده یا ضعیف بر دولت-ملت غلبه کنند (کار که القاعده انجام داده است)، شبکه های تروریستی ترکیبی نیز تلاش کرده اند تا کنترول بخش های از یک دولت فاسد را با اتکا به قابلیت های نظامی، بشری و مالی در اختیار گرفته و به عنوان کشورهای توسعه طلب اقدام کند. این مادل دوم برای مدت تقریباً یک سال در عراق و سوریه توسط داعش اتخاذ شده است.
ثانیاً، این بحث باید بر روی شبه نظامیان به عنوان یکی دیگر از ابعاد این پدیده حاضر تمرکز کند. شبه نظامیان توسط بازیگران بزرگتر منطقه یی در یک مسیر موازی با ایدیالوژی خلافت که در برخی کشورها تثبیت شده است، پشتیبانی میشوند. در اینجا دو مادل خاص پدیدار میشوتد: شبه نظامیان محدود به فعالیت های نظامی و انشعابات احزاب سیاسی که یا در نهادهای دولتی یک نقش به عهده میگیرند یا خیر.
ثالثاً، شبکه های تروریستی سازمان نیافته و فعالیت ها و پیامدهای آنها نیاز به بحث دارند. به طور کلی تروریزم سازمان نیافته به معنی فعالیت های تروریستی است که از سوابق سازمانی یا فکری هماهنگ سرچشمه نمیگیرد، حتی اگر در موارد نادر بیان کننده گرایش ها و اهداف شبکه های تروریستی باشد.
این مادل ناشی از “خشم”، تجسم یک جنبه از تروریزم سازمان نیافته است. یعنی نشان دهنده واکنش های تروریستی است که توسط افراد و با انگیزه غیرایدیالوژیکی انجام میشود. این واکنش ها بعضی اوقات ممکن است در نتیجه موارد روانی-آسیب شناسی یا فشار اجتماعی پدیدار شوند که ابزار نجات آسان را در رفتار تروریستی پیدا میکنند.
جنبه دیگر از تروریزم سازمان نیافته آن چیز است که به عنوان مادل “گرگ تنها” نامیده میشود و برای اولین بار توسط رهبر سابق القاعده یعنی اسامه بن لادن پدید آمد و بعد از آن توسط رهبر داعش، ابوبکر البغدادی احیا شد. این مادل به سرمایه گذاری شبکه در پرورش وفاداری به شبکه و ایدیالوژی آن متکی است.
گرگ تنها به ارتباطات یا مهارت های پیشرفته سازمانی نیاز ندارد، تا آنجا که به ایدیالوژی و ارزش های اصلی شبکه تروریستی وفادار بوده و توانایی حمله به اهداف خاص با استفاده از حداقل ابزار و کشتار و تخریب ممکن را داشته باشد. گزارش های بین المللی نشان میدهند که حملات تروریستی گرگ تنها 25 فیصد از تمام حملات تروریستی را در سراسر جهان بین سالیان 2005 و 2014 شامل شده است.
گسترش سازمان های تروریستی:
نقاط قوت و ضعف
گسترش سازمان های تروریستی به کشورهای مربوط است که فاقد عملکردهای اساسی دولت-ملت هستند. بنابراین، این گروه ها تنها در نتیجه توانایی های خود رونق نیافته اند، بلکه نتیجه کشمکش ها و سیاست های شکست خورده دولت-ملت ها هستند.
در پی بهار عربی، جنبش های افراطی از شکست، شکننده گی و عقبگرد اقتدار دولت در کشورهای منطقه شرق میانه و شمال افریقا سوءاستفاده کردند و فعالیت های خود را شدت بخشیدند. این روند به ایجاد یک “مثلث جهادی” در کشورهای افریقای شمالی منجر شده که رأس آن در تونس، الجزایر و لیبیا است و رأس دیگر آن در شام و قاعده آن در عراق و سوریه، یمن و مصر است.
در سال های اخیر، گروه های تروریستی شاهد تحولات کیفیتی بوده اند. در حالی که القاعده به دنبال مبارزه با “دشمن دوردست” بود، داعش استراتیژی متفاوت دارد و با به دست گرفتن کنترول مناطق مدعی ایجاد خلافت شده است.
استراتیژی گسترش جغرافیایی اتخاذ شده توسط داعش دچار محدودیت های از جمله میزان کنترول مرکزی بر منطقه مورد هدف و جمعیت آن، در دسترس بودن بودیجه، ارزش های نمادین و استراتیژیک آن، تغییر در موازنه قدرت به نفع رقبا، و نیاز به تغییرات تکتیکی در عملیات ها است.
داعش در سه مرحله به دنبال در دست گرفتن کنترول مناطق جدید است: مرحله “خستگی” با تبدیل کردن منطقه به یک مکان ناتوان، مرحله “مدیریت بیرحم” که در آن مرتکب خشونت میشود، و مرحله “توانمندسازی” که در آن کنترول بیشتر را اعلام میکند.
به همین ترتیب، پدیده گرگ تنها، مرحله تازه را در تهدید تروریزم جهانی آغاز کرده است. رسانه های اجتماعی و انترنیت نیز قوت گرفتن این روند را تسهیل کرده اند. رسانه ها نیز یکی از ستون های استراتیژی سازمان های افراطی و تروریستی هستند. داعش با استفاده ماهرانه از تکنالوژی مدرن، مثلاً موفق به جذب هزاران جنگجوی خارجی و به وحشت انداختن مخالفین خود شده است.
تعداد نسبتاً زیاد از جوانان مسلمان اروپایی که به گروه های تروریستی پیوستند یا به گرگ های تنها تبدیل شدند که شاهد بر شکست سیاست های ادغام در کشورهای غربی و ناتوانی نهادهای اسلامی برای ایجاد یک مادل اسلام اروپایی هستند. طبق آمار، 90 فیصد از این گروه های جهادی از طریق انترنیت به خدمت گرفته شدند.
توصیه ها
در اینجا یک فهرست از توصیه های آمده است که میتواند در نبرد علیه تروریزم کمک کند:
کشورهای منطقه، باید با همکاری جامعه بین المللی، در مورد یک تعریف منظم از “تروریزم” و “جنبش های تروریستی” توافق کنند و فهرست واحد از گروه های تروریستی را ایجاد نمایند. من تجربه کشور خود یعنی امارات متحده عربی را به عنوان یک مادل پیشنهاد میکنم.
عملیات نظامی علیه سازمان های تروریستی باید با استراتیژی های جامع همراه باشد.
کشورها باید اقدامات را برای جلوگیری از سفر تروریستان و جنگجویان به خارج انجام دهند. کشورهای که در همسایگی نقاط داغ قرار دارند باید ترتیبات امنیتی خود را برای جلوگیری از نفوذ تروریستان از طریق سرحدات افزایش دهند.
کشورها باید به جای هدف قرار دادن افراد/مبارزین در گروه های تروریستی، بر روی رهبران/مدیران ارشد تروریست تمرکز کنند.
تلاش های فکری برای مبارزه با تروریزم نباید به دستگاه رسمی محدود شود؛ بلکه تمام بخش های جامعه باید در آن شرکت کنند.
رسانه های خصوصی و دولتی باید یک منشور را در مورد چگونگی به تصویر کشیدن اقدامات گروه های تروریستی و نحوه رسیده گی به مطالب که منتشر میکنند، تهیه نمایند.
کشورها باید ابزارهای جنگ سایبر را برای مبارزه با تبلیغات آنلاین توسط سازمان های تروریستی توسعه دهند.
انتقالات مالی باید در کشورهای که سازمان های تروریستی در آنها حضور دارند تحت نظارت قرار گیرد، و ملت ها باید معاملات نامشروع در زمینه نفت، آثار باستانی و طلا را در این نقاط داغ مختل نمایند.
همه کشورها باید یک سیاست واحد را در زمینه چگونگی مقابله با اختطاف و باج خواهی گروه های تروریستی تدوین کنند.
زندان ها باید تحت نظارت استخبارات قرار گیرند تا از فراهم شدن زمینه های پرورش تروریستان جلوگیری شود. زندانیان که دوران محکومیت خود را سپری کرده اند، باید تحت یک برنامه نظارت طویل مدت قرار گیرند.
کشورهای خلیج عربی باید احساسات ملی را در میان اقلیت های شیعه خود تقویت کنند، با ترغیب اصلاحات مذهبی اهل تسنن به سمت همزیستی مسالمت آمیز با عقاید شیعیان و جلوگیری از هرگونه تلاش افراطی برای بهره برداری تفاوت سنی و شیعه حرکت کنند.
ایدیالوژی های خلافت سنی و معادل های شیعی آن باید مورد مطالعه، ساختارشکنی و مواجه قرار گیرند زیرا منابع اساسی تروریزم برای تهدید صلح و ثبات جهانی هستند.
درباره نویسنده: داکتر ابتسام الکتبی، بنیانگذار و رئيس مرکز پالیسی امارات و استاد علوم سیاسی پوهنتون امارات متحده عربی است. او دکترا علوم سیاسی خود را از در فاکولته اقتصاد و علوم سیاسی، پوهنتون قاهره گرفته است. او عضو هیئت مدیره چندین سازمان است، از جمله بنیاد تفکر عربی مورد پشتیبانی عربستان سعودی.