تهدید سیستم‌های هوایی بدون سرنشین
طیاره‌های بی‌پیلوت ارزان‌قیمت نمای درگیری‌های کم-شدت را در منطقه تغییر داده‌اند
عصام عباس امین
اداره کل استخبارات و امنیت وزارت دفاع عراق
سیستم‌های هوایی بدون سرنشین، یا طیاره‌های بی‌پیلوت، چالش جدیدی در عرصه مدیریت جنگ محسوب می‌شوند. طیارهٔ بی‌پیلوت سلاح نوظهوری است که مورد توجه کشورها و گروپ‌های مسلح قرار گرفته است. به نظر می‌رسد که طیاره‌های بی‌پیلوت ماهیت جنگ را تغییر خواهند داد یا حداقل شکل درگیری‌های کم‌شدت را متحول خواهند ساخت. در سال 2020، طیارهٔ بی‌پیلوت در درگیری‌های خاورمیانه به سلاح جنگی پرطرفداری تبدیل شد. قابل توجه است که کشورهای حامی تروریزم طرفداران اصلی این سلاح هستند و استفاده از طیارهٔ بی‌پیلوت چالشی برای توازن قدرت منطقوی محسوب می‌شود.
جنگ به وسیله طیارهٔ بی‌پیلوت بعد از ورود طیاره Predator ایالات متحده به افغانستان، بعد از حملات 11 سپتمبر 2001، گسترش یافت. ایالات متحده در قسمت استفاده از طیارهٔ بی‌پیلوت پیشگام است ولی مصرف پایین این سیستم‌ها باعث شده است که طیارهٔ بی‌پیلوت به هدف جذابی برای کنشگران شرور خاورمیانه تبدیل شود. شکاف بین ایالات متحده و کنشگران شرور با حمایت آنان از گروپ‌های افراط‌گرا کاهش یافته است.
«جنگ ادلب» در سوریه نقش و شیوه جنگی جدیدی را پدیدار نمود که تمرکز اصلی آن بر استفاده از طیارهٔ بی‌پیلوت برای تغییر دادن توازن قدرت در زمین است. ترکیه حمله اصلی خود را با حدود 100 طیارهٔ بی‌پیلوت تولید شده در داخل ترکیه که از قابلیت فیر مهمات هدایت‌شونده ارزان‌قیمت ولی کشنده برخوردار بودند، اجرا کرد. بر اساس راپور وزارت دفاع ملی ترکیه، رژیم سوریه الی ختم این جنگ حداقل دو جت جنگنده، هشت هلیکوپتر، 135 تانک، 77 موتر زرهی و 2,500 تن از قوای خود را از دست داد. این حمله باعث شد که اردوی سوریه از توان محافظت از زرادخانه و قطعات توپخانه خود در خطوط مقدم محروم شود. این بخشها بصورت هدفمند آماج موشک‌های ارزان‌قیمت ولی دقیق طیاره‌های بی‌پیلوت ترکیه قرار داشتند.
به گفته یکی از مسئولین ناتو: «این طیاره‌های بی‌پیلوت که بر فراز ادلب پرواز می‌کردند و این بمبهای کوچک را شبانه به طرف قوای رژیم سوریه فیر می‌کردند، مورد توجه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، قرار گرفتند.» طیاره‌های بی‌پیلوت ترکیه توانستند در هوا بر منطقه مسلط شوند و این وضعیت در لیبیا و جنگ ارمنستان-آذربایجان تکرار شد.
در لیبیا، طیاره‌های بی‌پیلوت ترکیه مانع حمله به تریپولی شدند، و دولت صلح ملی با تغییر موضع، از دفاع به حمله، توانست قوای سترجنرال خلیفه حفتر را تا مناطق استراتژیک اطراف سِرت عقب براند. همین وضعیت در قفقاز تکرار شد. آذربایجان توانست منطقه‌ای را که بیش از 20 سال مورد ادعای ارمنستان بود، به کمک طیاره‌های بی‌پیلوت تصرف کند.
در لیبیا، ادلب و آذربایجان، کارآیی طیارهٔ بی‌پیلوت ثابت شد. در این سه عرصه، کارشناسان ترکیه ظاهراً از یک ترفند رایج ضربه زدن به سیستم‌ها استفاده می‌کردند و طیاره‌های بی‌پیلوت حملات خود را با هدف گرفتن سیستم‌های دفاع هوایی، هرچند با تحمیل خسارت جزیی، آغاز می‌کردند. به این ترتیب، طیاره‌های بی‌پیلوت می‌توانستند، با خنثی کردن سیستم دفاع هوایی دشمن، با تحمل خسارات کمتری به اهداف نظامی دشمن حمله کنند و تانکها و موترهای زرهی را آماج خود قرار دهند.
چنین مثال‌هایی این سوال را برمی‌انگیزد: آیا این تاکتیک‌ها به باز-ارزیابی استراتژیک منجر می‌شود؟
بهتر است این سوال را با یادآوری حمله غافلگیرکننده به تاسیسات آرامکو عربستان در سپتمبر 2019، که تولید جهانی نفت را موقتاً %6 کاهش داد، جواب دهیم. حمله آرامکو -در کنار حملات حوثی‌ها به عربستان سعودی و امارات متحده عربی- حاکی از تحول چشمگیر در قابلیت‌های ساخت طیارهٔ بی‌پیلوت ایران و هم‌پیمانان آن بود.
نکته قابل توجه مهارت ایران در هدایت تعداد بسیاری طیارهٔ بی‌پیلوت -حدود -50 در جریان مانور جولای 2019 است. ایرانی‌ها همچنان با کنترول طیارهٔ بی‌پیلوت پیچیده امریکایی که باعث سقوط آن در خاک ایران شد، توانایی‌های چشمگیر خود را نشان داده بودند. آنها توانستند نسخه‌ای از آن طیارهٔ بی‌پیلوت را بربنیاد ضروریات خود تولید کنند.
بعضی ارزیابی‌ها میزان کارآیی حملات به وسیله طیارهٔ بی‌پیلوت را %85 نشان می‌دهد. این فیصدی بالا نمادی از قابلیت‌های پیچیده و اطمینان‌پذیری تکنالوژی است. چنین حملاتی ممکن است علیه زیربنا‌هایی مانند نیروگاه‌ها و کارخانه‌های تولید سلاح ترتیب داده شود.
بنابراین، ما در وضعیت جدیدی در عرصه مدیریت جنگ قرار داریم. قابلیت طیاره‌های بی‌پیلوت می‌تواند حتی پیشرفته‌ترین اردوهای دنیا را غافلگیر کند. تا حالا ثابت شده است که در تقابل سیستم‌های پرمصرف دفاع هوایی و طیاره‌های بی‌پیلوت مهاجم کم‌مصرف، طیاره‌های بی‌پیلوت، بخصوص با تاکتیک‌های مناسب، برنده شده‌اند. راپور‌ها حاکی از آن است که طیاره‌های بی‌پیلوت ترکیه که آذربایجان از آنها استفاده کرده بود، توانستند سیستم موشکی معروف S-300 را خنثی کنند. این سیستم در بسیاری از کشورها، مانند مصر، هند، ایران و سوریه، سیستم دفاع هوایی اصلی محسوب می‌شود.
حتی ناکارآمدی موشک‌های پیچیده‌تر S-400 که در سوریه مستقر شده بود، در مقابل ترکیب تجهیزات جنگ الکترونیک، موشک‌های ضد رادار و مهمات هدایت‌شونده دقیق، ثابت شده است. حتی کشوری مانند عربستان سعودی، که انواع سیستم‌های پیچیده دفاع هوایی -عمدتاً غربی- را در اختیار دارد، در قسمت دفع حملات به وسیله طیارهٔ بی‌پیلوت 2019 علیه تاسیسات آرامکو سعودی چندان موفق نبود.
ورود این تکنالوژی‌های کاربردی به سازمان‌های تروریستی در عراق، لیبیا و سوریه، دنیا را با چالش جدید و سختی در عرصه توازن استراتژیک در خاورمیانه روبرو ساخته است.
در مقابل این چالش، عرصه جنگ مدرن با حملات تروریستی مخفیانه بیشتری روبرو خواهد شد. در سالهای اخیر، طیاره‌های بی‌پیلوت به یکی از سلاح‌های اصلی سازمان‌ها و قوای نظامی، بخصوص در خاورمیانه، تبدیل شده‌اند ولی کاربرد آنها هم مشروع و هم غیرمشروع بوده است. عامل اصلی گرایش قومندانان به استفاده از این نوع سلاح، قابلیت رادارگریزی و جستجوناپذیری در محدوده استقرار است. این قابلیت، به طورمثال در حملات علیه میدان‌هوایی بین‌المللی اربیل عراق، آشکار شد.
دنیا باید به پیامدهای استفاده از طیارهٔ بی‌پیلوت در خاورمیانه توجه کند. این روند ممکن است توازن قدرت نظامی منطقه را تغییر دهد و زمینه‌ساز مرگ و تخریب کم‌مصرف، با حاشیه امن تکذیب، شود.
با تاسف باید درگذشت نویسنده عصام عباس امین را به اطلاع تان برسانیم. درگذشت او ضایعه‌ای بزرگی برای خوانندگان یونیپاث و اداره استخبارات و امنیت وزارت دفاع عراق است.
نظرات بسته شده است.