فشار و ضربه های روحی وروانی تروریزم

یک داکتر پاکستانی مردم را درمقابله با خشونت های افراطی وآسیب های روانی کمک و همکاری مینماید

داکتر میان افتخار حسین/ نویسنده افتخاری

درمورد نویسنده: داکتر میان افتخار حسین مسئول اداره وپشبرد شفاخانه روانی افتخار از سال 2003 میلادی بدینسو در شهر پشاور، پاکستان میباشد. او ازسال 1985 تا سال 2010 در بخش امراض روانی شفاخانه سرحد ایفای وظیفه نموده است. او منحیث یک مشاور روانی در شفاخانه تدریسی خیبر، یعنی شفاخانه تحیل وارزیابی زنانه و بخش های دیگر در منطقه خدمت نموده است. وی یک تن از اعضای کمیته اجرائیوی شفاخانه روانی پاکستان و عضو بین المللی انجمن روانی آمریکا میباشد.

مردی که درسنین میانه 20 قرارداشت و از نارامی های شدید اضطراب، ترس و آثار اختلال روانى پس آسيبى (PTSD) رنج میبرد توسط خانواده اش به نزد من آورده شد. وی درزمان حمله طالبان سوار در موتر جیپ با پنج تن از رفیقایش در قسمت جنوبی پاکستان در ایالت خیبر پښتونخوا روان بود. موتر مورد حمله آماج گلوله قرارگرفت، و او شاهد کشته شدن سه تن از دوستانش به اثر فیرگلوله بود. موتر جیپ آتش گرفت، اما او همراه با یک تن از دوستانش توانست خود را از موتر به بیرون پرتاب کند و زنده بماند.

این مرد جوان فقط یک نمونه از هزاران فرد ملکی دچار به اضطرابات عمیق روانی ناشی از خشونت های افراطی وترور است میباشد.

منشأ مشکلات
فشار ها وضربه های روانی تروریزم بالای مردم در ایالت خیبر پښتونخواه پاکستان باید از نقطه نظر روانی-اجتماعی- اقتصادی تحت بازرسی نسبت به یک شعبه تروریزم واحد قرار بگیرد. این بازرسی در کاوش درمان های امکان پذیر نیز کمک کننده خواهد بود. عمدتاً، این فرآورده های جنگ افغانستان میباشد. پدیده ” طالب گرایی” از سرحد افغانستان به پاکستان بیشتر از هزاران کیلومتر دریک منطقه خشک وتپه زار که پناه گاه های امن برای تروریزم تلقی میشد گسترش پیدا کرد. عوامل دیگر در کمک وهمکاری به فعالیت های تروریستی در ایالت خیبر پښتونخواه پاکستان عبارت اند از شرایط زندگی در فقر وناداری، مانند سطح بلند بیکاری و عدم موجودیت پروژه های انکشافی و تعلیم وتربیه میباشند.

در زمان گذشته یک سیستم ونظام قوی سنتی “جرگه” یا شورای بزرگان، وجود داشت که تماماً مشکلات و برخورد های قومی را در میان اجتماع قبیلوی حل وفصل نموده و منحیث قانون وضع کننده گان عمل مینمود. ولی در مرحله نخست تروریزم، تقریباً تمام بزرگان کشته یا بزور وادار به مهاجرت گردیدند و منطقه خالی توسط طالبان پر گردید. تمام این ها به یک پایگاه استوار برای تغذیه ونگهداری تروریزم تهیه وآماده شد. در نتیجه یک تشکیل بسیار نا منظم، زشت و تعصب گرایی تندروانه بمیان آمد.

اوج جنبش ابتدایی تروریزم احساسات قوی ترس وهراس، دهشت و بی امنیتی مانند حملات انتحاری، قتل های هدفمندانه، اختطاف ها و اعدام های آشکار وحشیانه عامه را ایجاد نموده که در نوارها یا تلویزیون ها پخش و منتشر میگردید. بنابر عملکرد سازمان های تروریستی و به دلیل فشار های ناشی از احکام دولت، اکثریت همشهریان با حالات نا امنی، آسیب پذیری، بیچاره گی و نا امیدی باقی ماندند. تمام این موضوعات مستقیم با میزان افزایش زیادی بطرف اختلالات کلی اضطراب ونگرانی ها، اختلالات اضطراب فوبیا یا ترس وبیم و اختلالات اضطراب وترس ناگهانی سوق داده شده که بطور عموم ارتباط با تهدیدات به زندگی وحیات عزیزان ونزدیکان دارند. خطر ناشی از ضرر و خسارات اقتصادی و خطر از دست دادن آبرو و عزت نیز میتواند باعث شرایط فوق الذکر باشد.

پس از خشونت
بنابر ارزیابی من منحیث یکی از مشاوران فعال بخش روانی، تعداد قضیه ها وموارد روحی وروانی چهاربرابر افزایش یافته است. مریضان دچار و نشان دهنده علایم اضطراب ونگرانی ها، به مشکل بخواب رفتن، کج خلقی یا زود رنجی، نابردباری، پرخاشگری، اوقات تلخی، فاقد تمرکز، ناآرامی یا بیقراری، لرزه، تپش، عرق ریزی، کشش وانبساط عضلاتی، اضطراب های گوناگون سوماتیک یا جسمی و عدم فعالیت جنسی میباشند. مریضان امراض فوبیا یا ترس وبیم اجتماعی و امراض انزوا طلبی واضح را در خود انکشاف داده اند. آنها از رفتن به اجتماعات مردمی و مکان ها عامه خود داری مینمایند. این وضعیت بطورمنفی وناسازگار در چگونگی حالت زندگی و کاروشغل تأثیر دارد. لازم به یاد آوریست که نابردباری و زود رنجی در جامعه بخصوص در عموم موارد یا قضایای روانی/عقلی و عصبی افزایش یافته است.

اطفال معمولاً ترس وبیم رفتن به مکتب را در خود بوجود آورده و علایم کج خلقی یا زود رنجی، نابردباری، رویه پرخاشگری، جنگ وجدال با برادریا خواهر، والدین و دیگر اطفال، کله شقی، انکار، نافرمانی، رویه بکاربری، بیخوابی، کم اشتهایی، و کم علاقه گی در امورات فراغت وفرصت از خود نشان میدهند. اطفال همچنان احساسات پرخاشگری شان را از طریق الفاظ فزیکی در نتیجه جنگ وجدل بیان نموده و نیز به اثر انجام دادن رویه های خشونت آمیز در هنگام ساعت تیری وبازی با دیگر کودکان ابراز مینمایند. بعضی از نوجوانان، با والدین و استادان شان از مکاتب توهین و اخراج شده و مرتکب خودکشی میگردند.

قضایای دیگری اختلال روانى پس آسيبى در افرادی ظاهر میگردند که آنها شاهد حادثات غم انگیز وتراژیدی مانند حملات انتحاری بوده و یا مانند اطفالی که خشونت را از طریق تلویزیون مشاهده مینمایند. آنها علامات بی امنیتی، تحرکات/سعی وتلاش بی حدزیاد، بازگوی داستان های گذشته، حمله های خشم ترس وهراس، ممانعت از مکان ها ویا علایم دیگری که آنهارا بیاد آوردن حادثات خشونت بار، ناآرامی وبیقراری، عدم تمرکز و کابوس ها را به نمایش میگذارند.

اکثریت مریضان نیز افسردگی، را از خود نشان میدهند که درمشاهدات کاری من بطور کلی وابسته به علایم مشخص با ضایعات وتلفات میباشد. چنین مریضان کسانی هستند که اقارب نزدیک، منازل، ملکیت ودارایی، کسب وکار، موقعیت وموقف های اجتماعی وخانواده های شان را از دست داده اند. حتی بعضی از آنها قسمتی از عضو ویادیگر قسمت های بدن شان را ازدست داده اند. این چنین مریضان از بیخوابی، کم اشتهایی، نقص وکاهش تحرکات شهوانی یا جنسی، عدم شهوترانی ولذت جنسی، و هنچنان از کم علاقه گی، کم انگیزه گی و بی اعتمادی رنج میبرند. آنها منفی اندیشمندان با نظریه های جرمی، مرگ طلبی و خیال اندیشی خودکشی میباشند.

یک چند تعداد از جوانان مریض به نزد من آورده شده بودند که آنها مفکوره های رفتن بخاطر جهاد در افغانستان را داشتند، یک عملی که از روی مذهب و فرهنگ روا میباشد، با تحریکات تعصبی قرار گرفته بودند تا خود را به اثر افسردگی انتحار نمایند.

تقریباً 56 فیصد کل نفوس پاکستان زیرسن 25 قراردارند. اطفال و جوانان، در مراحل انکشاف دادن شخصیت های شان، کسانی هستند که بیشتر آسیب پذیر مشکلات روحی وروانی میباشند. بیشتر از این، آنها تجربه کافی ندارند تا مقابل حوادث پردغدغه وپریشانی مجادله ومقابله نمایند. مداخلات و مزاحمت های تروریزم در تمام مراحل پروسه های انکشافی بالای اطفال تأثیرات منفی بجا میگذارند. ضربه وآسیب های روانی گوناگون میتواند که بالای اطفال تأثیرات بسازای داشته باشد و مانع رشد ونمو ذهنی وفزیکی در رابطه با خودکفایی، اعتماد به نفس، توانایی اکتشاف، قوه ابتکار، تازه اندیشی و مثبت نگری در سلوک و رفتار شان گردد. چنین اطفال با علایم ترس وبیم های دوامدار، فقدان قوه ابتکار و اعتماد ودستآوردهای کاهش یافته وابسته به توانایی به ارث مانده شان رشد ونمو مینمایند. محرکات تشنت زا شدید و مداوم میتواند که سبب ناخوشی های گوناگون فزیکی مانند: زخم های گوارشی، نفس تنگی، امراض کم خونی قلب، آماس مفاصل و تضعیف کلی سیستم ایمنی گردد.

به دلیل رکود اجتماعی – اقتصادی و وخامت شرایط زنده گی، بقای حیات همواره دشوار تر میگردد. این موضوع راه ها را برای اجرای تمام اقسام جرم وجنایت را صاف مینماید. من میخواهم بگویم که جامعه ما به نسبت رشد بسوی هرج ومرج بیشتر بصوب “تمدن زدائی” روان میباشد. وابستگی به دوا، بویژه به حشیش یا شاهدانه، و استعمال ادویه جات کاهش دهنده اضطراب بسیار زیاد افزایش نموده است. ضربه وآسیب های روانی ناشی از عملکردهای تروریستان سبب شده است تا مریضانی دچار به بیماری های روانی بحال نخستین برگردند.

گزارشات انفرادی
تجربه و آزمایشات بعضی از مریضان من کمک میکند تا موضوع بتصویر کشیده شود.
در یک قضیه، یک طفل در حدود 14 سال یک نواری از یک فردی را در حال ذبح شدن و سربریدن توسط طالبان که جاسوس بود تماشا نمود. در نتیجه طفل دچار ترس وبیم شدیدی گردید.
یک فرد در حدود 40 سال در میران شاه اختطاف شده بود. او تعلق به فامیل یک رهبر کلیدی اجتماعی داشت. وی به زنجیربسته شده و در یک مغاره تقریباً یک سال با بسیار حالت سخت در اسارت همراه با دیگر افراد به سر میبرد. سرانجام وی توانست که از چنگال طالبان فرار نماید، ولی وی با اختلالات مشخص اضطراب تعمیم یافته دچار گردیده بود.

یک نوجوان در حدود 16 سال، از حومه شهر پشاور توسط طالبان و مجرمین اختطاف گردیده بود. او از نظر فزیکی و روانی به مدت 40 روز تحت زجر وشکنجه قرارگرفته، با تهدید مواد مخدربوده و بعداً با گرفتن جزیه آزادی اش توسط اسیرکننده اش دور انداخته شده بود. زمانیکه او به شفاخانه بخاطر معاینه مراجعه نمود، او دچار اختلال روانى پس آسيبى شدید شده بود، ناخوشی های شدیدی ترس وبیم را تجربه کرده، ناله وچیغ زده و مکرراً تلاش به فرار کردن از شفاخانه بخاطر شکنجه های گذشته اش مینمود.

یک جوان دیگر حدود 24 ساله در وزیرستان که دچار اختلالات پیشرفته اضطراب گردیده بود، همراه با خانوادۀ خویش زمانی برای تعقیب طالبان سلاح برداشت که طالبان یکی از برادرانش را اختطاف نمودند. بمجرد روبرو شدن با طالبان، آنها مجبور به تسلیم و تحویل کردن اسلحه شان گردیدند. وقتیکه او به طرف عقب دور خورد، دید که یک برادر دیگرش به زمین افتاده مرمی خورده کشته شده وغرق خون است.

مردم با حوادث ناگواروشدید، طولانی وبعضی اوقات مادام العمر در عزاداری دسته دیگری که طعمه ی خشونت افراط گران قرار گرفته اند بسرمیبرند. سوگ واندوه یک مرگ طبیعی معمولاً حداکثر تا مدت شش ماه دوام پیدا میکند. مراسم تشییع جنازه و تدفین با اعضای فامیل متوفی یاری میرساند تا درگذشت مرحومی را بپذیرند.

برای افرادیکه با چنین تلفات وضایعات که توسط تروریزم منشأ میگیرد، بسرمیبرند عزاداری بسیار سخت میباشد. بطور مثال: درماه جولای سال 2013 یک مادر به نزد من بخاطر مشورت کردن مراجعه نمود که به مدت پنج سال دردورنج عزاداری را متحمل شده بود. فرزندش وپسرمامایش ازماه دسامبر2008 تا بحال در اثر یک حمله انتحاری در بازار شهر پشاور مفقود الاثر گردیده بودند. خانواده مفقودشده گان هرشفاخانه، هر بازار و هر حوزه پولیس را جستجو نموده بودند اما کوشش هایشان بیهوده بوده است. مادر همچنان چشم براه فرزند مفقود شده اش بود که شاید زنده باشد و یک روز دوباره به نزدش برگردد.

گرفتاری شخصی
من، خانواده و دوستانم نیز ضربه های روحی طولانی فزیکی و روانی را پشت سر گذاشتانده ایم. من در شب 8 سپتامبر سال 2009 زمانیکه شفاخانه را ترک میکردم اختطاف گردیدم. لحظات نخست بسیار برایم خطرآفرین بود قسمی فکر میکردم که من آزادی خود را ازدست میدهم. ناگهان من تصمیم گرفتن تا مصالحه نکنم، حتی اگر به قیمت جانم هم تمام شود. من به یک تن از اختطاف گفتم که پیش شو و مرا با گلوله بزن، قسمی که او تفنگچه را روی سینه ام نشانه گرفته مرا به نشستن در موتر وادار میساخت ومن به داخل شدن به موتر انکار میکردم. من به داخل موترشان بزورفشار کش شده و ماسک یانقاب پوشانیده، اولچک شده وحتی با یک پای خود به مدت 11 روز دریک رختخواب به زنجیر بسته شدم.

پنج تن از اختطاف کننده گان به یکبارگی “نمایشنامه” براه انداختند- و یک کارد تیز کلان را به دور گردن من گرفته بودند تا گویا مرا ذبح نمایند، و در ضمن سطلی را نیز زیر رختخواب من جابجا کرده بودند تا خون مرا با آن جمع کنند. این حالت روی یک نوار ویدیویی ثبت شده بود. ازطرف دیگر فامیل من تحت فشار تهدیدات ترور قرارگرفته بودند که من ذبح وکشته خواهم شد و اعضای بدن من توته توته شده و به آنها فرستاده خواهد شد. قضیه اختطاف یک تلافی در تعداد زیادی از ماده های آن دریک مجله اخبار محلی برعلیه طالب گرای و تروریزم بود که من آنرا طبع ونشر نموده بودم. من همچنان در اکثریت مصاحبه ها و پنل های منحیث یک کارشناس در مورد فشارات روحی وروانی تروریزم بی پرده سخن میزدم.

رفیق و همکار مسلکی من داکتر محمد فاروق، که در اکثریت مذاکرات همدست من بود که وی مقابل طالب گرایی و تروریزم ایستادگی نموده و در کلینیک شخصی اش چند سال پیش در شهر مردان تروروبقتل رسید.

مقابله با مشکلات
ما نیازمند استراتیژی های کوتاه مدت و دراز مدت هستیم تا با تروریزم مقابله نمائیم. جوامع، سازمان های غیردولتی، دولت و نظامیان هرکدام نقش دارند تا درزمینه ایفا نمایند. استراتیژی کوتاه مدت دربرگیرند ه آگاهی و اطلاعات گزارشی در مورد تهدیدات و واقعات تروریزم به جامعه، تدابیر پیشگیری میباشد که چطور در زمان واقعه تروریستی بخاطر کاهش دادن خسارات و افزایش دادن مصؤنیت وامنیت واکنش نشان بدهد. ما همچنان به مراکز اداره وتنظیم حوادث ناگوار، مراکزصحی یا شفاخانه های عاجل، و مراکز مشاوره ای بیشتر در سطوح مختلف بمنظور تحت پوشش قراردادن عرضه های روحی وروانی، اجتماعی و اقتصادی درمقابل واقعات تروریستی با معبرهای جامع جهت کمک وهمکاری رسانیدن برای قربانیان وفامیل های شان نیاز داریم.

استراتیژی دراز مدت دربرگیرنده ایجاد حکومت های مسؤول و دیموکراتیک منتخب مشروع میباشد که نظامیان باید تحت صلاحیت حکومت ملکی شامل باشند. همه احزاب سیاسی باید روی آجندأ واحد توافق داشته باشند تا مقابل تروریزم ایستادگی نمایند. ما نیز نیاز داریم تا در عرصه ریشه کن ساختن فساد اداری، تأمین عدالت، ایجاد شفافیت های اقتصادی واجتماعی، فراهم ساختن زمینه برای ایجاد فرصت ها برای جوانان، بلند بردن سطح تحصیلی بخصوص برای طبقه اناث، بتدریج تعویض نمودن شبکه های تحصیلی انستیتوت های بزرگ دینی همراه با مکاتب رسمی حکومتی و معرفی فعالیت های صحی مانند ورزش و توانایی حمایت وپشتیبانی خود را اعلام نمائیم. ما نیاز داریم تا سازمان های تروریستی را افشا نمائیم و تمام منابع حمایتی شان را قطع نموده و از لحاظ نظامی آنها را ازبین ببریم.

سرانجام، ما نیاز داریم تا قانون اساسی پاکستان را راجع به عدم مداخله در امور مذهبی با شعار ذیل اصلاح نمائیم: دین تعلق به هر فرد دارد، و وطن تعلق به تمام مردم.