برگزاری نشست جده برای تقویت پیوندهای اقتصادی و فرهنگی در منطقه
کارکنان یونیپاث
کشورهای آسیای میانه، مدت کوتاهی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، با کشورهای حاشیه خلیج عربی ارتباط برقرار کردند. این روابط که در ابتدا بالای تجارت انرژی، انکشاف تهداب‌ها و پیوندهای اقتصادی متمرکز بود، به‌تدریج پروگرام‌های سیاسی و دیپلوماتیک و نیز گرایش‌های مذهبی مشترک را نیز در بر گرفت. روابط این دو منطقه بعد از تهاجم روسیه به اوکراین، در سال 2022، دچار تحول اساسی شد.
نخستین نشست «شورای همکاری خلیج-آسیای میانه» که در جولای 2023 در جده، عربستان سعودی، برگزار شد، نقطه عطف این روابط در حال انکشاف محسوب می‌شود. سران 11 کشور، شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی (UAE)، قطر، کویت، بحرین، و پنج کشور آسیای میانه، در این نشست اشتراک نمودند.
عربستان سعودی این نشست را برای تقویت همکاری‌های اقتصادی میان-منطقوی، تقویت پیوندهای امنیتی، توسعه روابط در بخش بشردوستانه، و بررسی حوزه‌های مختلف همکاری، بنیان گذاشت. پیوندهای فرهنگی مشترک مردم این دو منطقه نیز زمینه‌ساز تقویت هرچه بیشتر همکاری‌های چندجانبه شده است. در این نشست، به ریاست عالی‌جناب محمد بن سلمان آل سعود، ولیعهد عربستان سعودی، بر اهمیت همکاری در قسمت امنیت انرژی و چالش‌های زنجیره جهانی تولید انرژی تاکید شد.
در بیانیه مشترک این نشست به تقویت پیوندهای ستراتیژیک و سیاسی، گسترش همکاری‌های اقتصادی، ارتقای سطح تجارت و سرمایه‌گذاری و تقویت ارتباطات فرهنگی اشاره شده است.
بهرام‌جان آلوئف، معاون وزیر خارجه ازبیکستان، این نشست را جامع توصیف کرد و بر نقش آن در ایجاد قالب جدیدی از همکاری‌های میان-منطقوی بین کشورهای آسیای میانه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (GCC) (بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) تاکید کرد.
«همکاری بین کشورهای آسیای میانه و کشورهای GCC، با توجه به شرایط سخت بین‌المللی، اهمیت ستراتیژیک دارد.» این بخشی از اظهارات آلوئف است.
نشست بعدی شورای همکاری خلیج-آسیای مرکزی، که قرار است در سمرقند ازبیکستان برگزار شود، تعهد کشورها برای پیشبرد همکاری‌ها را تقویت خواهد کرد.
این نشست گواه پیوندهای عمیق بین کشورهای حاشیه خلیح عربی و قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبیکستان است. قبل از این نشست، جلسه‌ای رسمی در 7 سپتمبر 2022 با حضور وزیران خارجه کشورهای حاشیه خلیج عربی و کشورهای آسیای میانه در ریاض برگزار شده بود. در این جلسه موضوع ایجاد گفتمان استراتیژیک بین این مناطق بررسی شده بود. وزیران با تقویت همکاری‌های میان-منطقوی در حوزه‌های مختلف، شامل بازیابی زنجیره‌های تامین متضرر از همه‌گیری؛ تقویت امنیت غذا، انرژی و آب؛ ترویج انرژی‌های سبز؛ رسیدگی به مشکلات زیست-محیطی؛ و ایجاد میکانیزم‌های تجاری و سرمایه‌گذاری موافقت نموده بودند.
برگزاری جلسه 2022 زمینه‌ساز انکشاف پروگرام عملی مشترک برای ایجاد گفتمان ستراتیژیک و همکاری بین کشورهای همکار در فاصله زمانی 2023 الی 2027 شده بود. نشست 2023 خلیج-آسیای میانه سبب انسجام این پروگرام عملی مشترک و اقدامات همکاری چند-جانبه شد.
روابط آسیای میانه و شورای همکاری خلیج
ریشه‌های روابط آسیای میانه-شورای همکاری خلیج به پیوندهای تاریخی و مذهبی این کشورها بازمی‌گردد. وابستگی این کشورها به شوروی در دوره جنگ سرد باعث منزوی شدن آنها شده بود. البته، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی باعث از بین رفتن تاثیر سرکوب مذهبی مبتنی بر قانون مسکو و ایجاد زمینه برقراری روابط نزدیک با شرق میانه شد. باز شدن سرحدات بعد از فروپاشی اتحاد شوروی هم باعث رونق گرفتن تجارت و سرمایه‌گذاری و هم باعث بازیابی روابط فرهنگی با کشورهای عرب شد.
با‌این‌که تجارت میان-منطقوی از دیرباز شامل اجناسی مانند محصولات زراعتی، منسوجات و اقلام تولیدی بوده است، سرمایه‌گذاری کشورهای حاشیه خلیج عربی در آسیای میانه از اواسط دهه 90 میلادی عمدتاً بالای بخش انرژی متمرکز شده است. بطورمثال، صندوق ثروت پادشاهی امارات متحده عربی، موسوم به «مبادله»، سرمایه‌گذاری هنگفتی در عرصه توسعه طرحهای تهداب انرژی در منطقه انجام داده است که از آنها می‌توان به کارخانه تولید زغال‌سنگ و کارخانه مواد کیمیاوی در قزاقستان اشاره کرد.
شرکت‌های مستقر در دبی به ساخت تهداب‌های حمل‌ونقل در قزاقستان و انکشاف بخش تولید نفت در ترکمنستان پرداخته‌اند. عربستان سعودی از ترکمنستان در قسمت ساخت بخشی از خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI)، که قرار است کریدور انتقال گاز ترکمنستان به هند باشد، حمایت مالی کرده است.
تقویت پیوندهای فرهنگی نیز زمینه‌ساز مبادلات فرد-به-فرد شده است. سالانه نزدیک به 50,000 گردشگر سعودی به قرقیزستان و ازبیکستان سفر می‌کنند. مساجد آسیای میانه با کمک مالی سازمان‌های سعودی نوسازی و بازسازی شده است. تعداد روزافزونی از مسلمانان آسیای میانه برای زیارت راهی مکه و مدینه می‌شوند.
علاقمند به تقویت پیوندها
نفوذ عربستان سعودی در آسیای میانه فراتر از قلمرو فرهنگی بوده و پیوندهای تجاری با کارآفرینان محلی را نیز شامل شده است. همکاری روزافزون کشورهای آسیای میانه و شورای همکاری خلیج زمینه‌ساز ایجاد مزایای اقتصادی دوجانبه، تقویت‌کننده امنیت انرژی برای هر دو منطقه و زمینه‌ساز ثبات منطقوی از طریق همکاری‌های دیپلوماتیک و امنیتی شده است. با توجه به چالش‌های جئوپلتیکی روسیه و تحریم‌های مرتبط، کشورهای آسیانه میانه در صدد یافتن فرصت‌های مناسب در شورای همکاری خلیج برآمده‌اند.
در سیاست‌های اقتصادی کشورهای آسیای میانه، نوسازی اقتصادی و تکنالوژی‌‌های دیجیتل در اولویت قرار دارد. این مسائل محور گفتگوهای مهم جلسه Cholpon Ata در قزاقستان بود که منجر به انعقاد «پیمان دوستی» منطقوی بین قرقیزستان، ازبیکستان و قزاقستان شد. البته، نوسازی اساسی بدون سرمایه‌گذاری خارجی کلان ممکن نخواهد بود. سران آسیای میانه کشورهای شورای همکاری خلیج، بخصوص عربستان سعودی، را شرکای جذابی در قسمت تکنالوژی و سرمایه‌گذاری می‌دانند.
چپ: سران کشورهای شورای همکاری خلیج عربی نشستی را در جولای 2023 با حضور رئیسان جمهور پنج کشور آسیای میانه برگزار کدند.
IISS/خبرگزاری سعودی
پروگرام «چشم‌انداز عربستان سعودی 2030» برای کشورهای آسیای میانه جذاب بوده است. تعهد محمد بن سلمان به اقتصاد پسا-نفت و سرمایه‌گذاری در تکنالوژی‌‌های سبز با خواسته‌های کشور آسیای میانه همپوشانی دارد. کشورهای منطقه، تحولات عربستان سعودی را الگوی توسعه جذابی می‌دانند. از سال 2021، کوشش سران آسیای میانه برای جذب سرمایه از عربستان سعودی گسترش یافته است.
بطور کلی، اقدامات مربوط به جذب سرمایه خارجی از منطقه شورای همکاری خلیج بعد از اعمال تحریم بر سرمایه‌گذاران روسی شدت یافته است. رئیس جمهور‌های ازبیکستان، قزاقستان و ترکمنستان برای تعمیق پیوندهای اقتصادی با عربستان سعودی به این کشور سفر کرده‌اند. هر سه رئیس‌جمهور خواستار سرمایه‌گذاری در خط لوله گاز طبیعی منطقه و توسعه طرحهای انرژی سبز هستند.
با گسترش این همکاری‌ها، عربستان سعودی و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج سیاست تقویت تجارت، بهبود دسترسی به منابع و بهره‌برداری از پتانسیل گسترده بازارهای آسیای میانه را در پیش گرفته‌اند. همگرایی منافع اقتصادی، تخنیکی و فرهنگی احتمال ایجاد روابط پایدار و مستحکم بین کشورهای آسیای میانه و شورای همکاری خلیج در سالهای آینده را تقویت می‌کند.
نظرات بسته شده است.