د ناورين د مخنيوي لپاره د ټرانسپورټيشن تعقيبول
د مرکزي آسیا چارواکي د جمعي تخریب وسلو د تکثیر بندولو لپاره لارې چارې ارزوي
یونیپث کارکونکی
دشوروي اتحاد د منحل کیدو وروسته، د مرکزي آسیا اوسیدونکو خپل ځانونه د راډیولوژیکي موادو په انبارونو کې میشت وموند. د یورانیم کانونه، د زیرمه کولو ګودامونه او د پروسس کارځایونه – او په ځینې حالتونو کې واقعي هستوي وسلې – د هغوی د وروستۍ شوروي مخینې میراث و.
د هستوي ککړتیاو او د راډیولوژیکي پاتې شونو دیرش کلن پاکوالي قزاقستان، کرغیزستان، تاجکستان، ترکمنستان او ازبکستان ډیر خوندي کړي دي. مګر د هستوي موادو غیرمشروع لیږد ستونزه – او د نوي ننګونو ظهور چې تروریستان د کیمیاوي او بیولوژیکي وسلو په لټه کې دي – د جمعي تخریب وسلو (WMD) سره مقابلې باندې د نوي او تازه تمرکز غوښتنه کوي.
د تاجکستان د کیمیاوي، بیولوژیکي، راډیولوژیکي او هستوي (CBRN) خوندیتوب او امنیت ادارې مشر ډاکټر الهام میرسید زاده د 2021 مئ څخه د یوې پیښې یادونه کوي، کله چې تاجک اجنټانو د افغان پیرودونکو په لباس کې د قاچاق چیانو څخه 607 ګرامه یورانیم – 235 (U-235) ګولیو بار ضبط کړ. U-235 د دروند عنصر بډایه شوې بڼه ده چې د هستوي ماتیدنې لپاره کارول کیږي. د قاچاق شوي یورانیمو اصلیت سمدلاسه ښکاره شوی نه و.
میر سید زاده وویل، “موږ د متحده ایالاتو څخه خپلو همکارانو سره پدې تړاو کار کوو چې د یورانیمو دا ګولۍ لاس الاموس ته ویوړل شي ترڅو یې اصلي هیواد معلوم شي.”
د WMD د تولید او تکثیر مخنیوي روانې ننګوونې د 2022 سپتمبر کې د هنګري په بوداپیست کې د اونۍ ډیره برخه ونیوله. د متحده ایالاتو د دفاع ګواښ کمولو ادارې او د متحده ایالاتو مرکزي قوماندانۍ د مرکزي او سهیلي آسیا د جمعي تخریب وسلو سره مبارزې 4ام سیمه ییز سمپوزیم ته د مرکزي آسیا امنیتي سیکتور څخه لسګونه استازي رابللي و.
په سمپوزیم کې د دې برخې متخصصینو لخوا لیکچرونه او د ډیسټاپ تظاهر شامل و چې د څو هیوادونو ګډون کونکو باندې یې غږ وکړ د WMD بحران سره د مقابلې لپاره ځواکونه یوځای کړي. په ګډون کونکو کې د قزاقستان، تاجکستان، ترکمنستان او ازبکستان څخه 25 چارواکي شامل و، ترډیره نظامي او د ګمرکونو افسران چې په دنده کې یې د ملي پولو ساتنه شامله ده.
هیوادونه وهڅول شو چې د پولو امنیت پیاوړي کولو، د استخباراتو پربنسټ د ارزونو ترسره کولو او په ملي سطحه د مقرراتو ښه کولو له لارې WMD کنټرول کړي. د دې لویه برخه د احتمالي “غبرګ استعمال” موادو او ټیکنالوژۍ د صادراتو محدودول دي چې تروریستان او مجرمین یې د وسلو جوړولو لپاره کارولی شي.
د سیمینار ډیری ګډونوال د ویرسونو او نورو بیولوژیکي موادو د غلطو لاسونو ته لویدو وژونکي ظرفیت سره اشنا و. لکه څنګه چې په انقره کې د ترکیې د روغتیایی علومو په پوهنتون کې ډاکټر سرمت سیزګین په سمپوزیم کې وویل: “د کوویډ- 19 وروسته، بیولوژیکي خطرونه خورا ډیر مهم شوي دي.”
مګر حتی په ښکاره بې ضرره مواد او ټیکنالوژي چې د ورځني صنعتي کارونو لپاره کارول کیږي د سرکشو دولتونو او تروریستانو په واسطه د ناوړه استعمال سره مخ کیدی شي. په ځینې مواردو کې هغه سوداګرۍ چې دا مواد بهر ته لیږدوي حتی لدې خبر ندي چې هغوی په احتمالي غلط کار کې دخیل دي.
د فلزي تولید لپاره کارول کیدونکي ایزوستاتیک پریس هم د توغندیو څوکو یا د هستوي سینټریفیوژ تجهیزاتو جوړولو لپاره یوه مهمه وسیله ده. همدارنګه، د المونیم پوډر چې په رنګ مالۍ او رنګونو کې کارول کیږي، د اور اخیستونکي راکټ محرک باندې اوښتل کیدی شي.
د زیانمنو صادراتو د بندولو مشکل څرګندولو لپاره، د شمالي کوریا د توغندي پاتې شونو کې چې پاسفیک سمندر کې غورځیدلی و، موندل شوي و چې په متحده ایالاتو او اروپايي اتحادیې کې جوړې شوي اجزاوې لري. دواړو حکومتونو د پیانګ یانګ ولکې څخه د دا ډول ټیکنالوژۍ لیرې ساتلو هڅه کړې وه.
د بریا کیسې
د مرکزي آسیا نږدې ټولو هیوادونو د WMD د تکثیر بندولو په موخه په 2004 کې تصویب شوي د ملګرو ملتونو د امنیت شورا پریکړه لیک 1540 لاندې د ملي عمل پلانونه تصویب کړي دي. ځینې یې لکه د تاجکستان لانور مخته تللي او د WMD سره مبارزې رژیم یې نصب کړی.
میر سید زاده تایید کړه چې د هیواد د پولو ټولې مرکزي پوستې د وړانګو نظارت کونکي وسیلو سره تجهیز شوي دي. د 2022 اګست کې، تاجکستان د CBRN خوندیتوب او امنیت ادارې شمالي څانګې دفتر پرانیست. دا به د WMD سره په مبارزه کې د قانون حاکمیت روزنه کوي. دې ادارې د افغانستان سره د هیواد سهیلي پولې ته څیرمه د دفتر یوې بلې څانګې د پرانیستلو پلانونه هم اعلان کړل.
حتی د لانورې لیوالتیا سره تاجکستان په دوشنبه کې د CBRN عدلي او روزنیز مرکز چلوي چې هغوی هیله لري دا به د WMD سره د مبارزې په ډګر کې مخکښ شي. د روزنې مرکز د برخې په توګه، تاجکستان غواړي د هستوي فارنسیک کتابتون جوړ کړي ترڅو د ماتیدونکي موادو جغرافیه ای اصل تعقب او ثبت کړي.
د عدلي او روزنې مرکز په اړه میر سید زاده وویل، “موږ هیله لرو چې دا به د ټولې سیمې اړتیاوې پوره کړي.”
د پولو کلک کنټرول هم کولی شي د مجرمینو او تروریستانو مخه ونیسي چې د زیان رسولو نیت لري.
د لبنان برید جنرال امین الکایی یادونه وکړه چې د سوریې سره د هغوی د هیواد پراخه کلیوالي او غرنۍ پوله د راډیولوژیکي او کیمیاوي وسلو سره د مبارزې لپاره په سینسرونو تجهیز شوي او د دغو سینسرونو د کارولو لپاره یې روزل شوي سرتیري ګومارلي دي.
د سمپوزیم بل ګډونوال وویل، کله چې د هستوي موادو د مخنیوي خبره راځي، د رادار او د ګایګر میټرونو په څیر کشف کونکي وسایل باید ستراتیژیک ځایونو کې په کار واچول شي لکه بندرونو او ریل لارو کې. “پوړ لرونکې او نه وړاندوینه کیدونکې” دفاع د ناوړه لوبغاړو خنثی کولو کې غوره ده.
د متحده ایالاتو د پولو ګزمې د ګزمې اجنټ مرستیال مشر، جیس مونوز، د لاسرسي محدود کولو لپاره د دیوالونو او کټارو د مؤثریت خبره وکړه. هغه وویل، تروریستان ځینې وختونه د نشه ییزو توکو کارټل د کارټلونو د شبکو او د هغوی د پوهې څخه ګټه اخیستنې لپاره ګوماري، او ثابته موانع د پولو څخه تیریدو حرکت کنټرول کولو کې 90% مؤثریت لري.
د بارونو تعقیب کول
د WMD بارونو مخنیوی اکثر د بالقوه بدنیت نهایی کارونکي راښکاره کولو لپاره د نړیوالې کارګو پیچلي حرکتونو د تعقیبولو او څارلو مسله وي.
د مونیر ایلدریسي کیس یې وضاحت دی. د عراق بصره کې میشت د برتانیې یوه نظامي ټیم د تروریستانو یوه پټن ځای کې د بم جوړولو اجزاوې کشف کړې – په ځانګړي توګه سرکټ بورډونه – او دغه مواد یې بیرته برتانیې ته ویوړل.
برتانیایي چارواکو د شخصي صنعت سره کار وکړ او خبر شو چې ایلدریسي، د لیبیایی اصل برتانیې تبعه چې جرمي مخینه لري، دا سرکټ بورډونه اخیستي و.
د ایلدریسي د سمدلاسه نیولو پرځای، برتانیې هغه ته اجازه ورکړه چې داځل د بار وړلو یوه مشهور نړیوال شرکت په کارولو سره متحده عربي اماراتو ته ډیر سرکټ بورډونه ولیږدوي. نوموړې کڅوړه د متحده عربي اماراتو څخه عراق ته لیږدول شوې وه.
د تروریستي بم جوړولو طرحه کې د ایلدریسي د رول راښکاره کولو په نهایت کې د برتانیې، متحده عربي اماراتو، عراق، آلمان او آزربایجان چارواکو همکاري دخیل کړه. په یوه مرحله کې، پولیسو د نوموړې کڅوړې سره بریښنایی تعقیب کونکي ونښلول چې د “کنټرول شوې عرضه” په توګه پیژندل کیږي.
د ایلدریسي په څیر خلکو د مخنیوي لپاره، د ګمرکاتو نړیوال سازمان د لارښود کتاب خپور کړی ترڅو هیوادونو سره مرسته وکړي د دوه ګوني استعمال محصولاتو په صادرولو باندې د ستراتیژیکې سوداګرۍ کنټرول پلي کړي. دا ډول کنټرولونه د ملي قوانینو په کچه د ټیکنالوژۍ لیږد لپاره د منظمو مقرراتو ټاکلو سره پیل کیږي، پشمول د هغه افرادو، شرکتونو او څیړنیزو لابراتوارونو جریمه او مجازات کول چې د مقرراتو څخه سرغړونه کوي.
پدې لړ کې پرمختګ ځنډنی شوی. کله چې د بیولوژیکي او کیمیاوي توکو په لیږد باندې د محدودیت خبره منځ ته راځي–نو داسې توکي او مواد چې خورا کوچنی مقدار یې ډیر زیان اړولی شي–د هغوی د صادراتو محدودیت لپاره نږدې 95% هیوادونه هیڅ قوانین نلري.
Comments are closed.