دلنازه منصوروا، اکادمی ملی علوم تاجیکستان
بنیادگرایی، افراط‌گرایی و تروریزم همچنان معضلات جهانی هستند: جلوگیری از آنها به موضوع دارای اهمیت ملی در همه کشورها، از جمله جمهوری تاجیکستان، مبدل شده است. در سال گذشته، که کشورها همه‌گیری کووید- 19 را در اولویت رسیدگی قرار داده بودند، فعالیت‌های تروریستی کمتر در کانون توجه قرار گرفت و اعضای سازمان‌های تروریستی از این وضعیت استفاده کردند. به دلیل بسته شدن مرزها و محدود شدن جابجایی بین کشورها، سازمان‌های تروریستی ترفندهای خود را تغییر داده‌اند و از شبکه‌های مجازی در انترنت برای جذب قوا و تعلیم حامیان خود استفاده می‌کنند. همه‌گیری کووید- 19 باعث آشکار شدن مشکلات حاد، از جمله خطر بروز انواع جدید تروریزم، و نیز پیامدهای اجتماعی و اقتصادی باعث بنیادگرایی مردم آسیب‌پذیر، بخصوص جوانان، و هدایت شدن آنها به طرف افراط‌گرایی شد.
در سالهای اخیر، نهادهای مجری قانون در تاجیکستان متوجه افزایش گرایش به بنیادگرایی و افزایش سهم مشارکت زنان در این پروسه شده‌اند. این وضعیت تهدیدی برای امنیت و ثبات کشور محسوب می‌شود و احتمال تضعیف روند پیشرفت صورت‌گرفته در مسیر ایجاد صلح در کشور بعد از جنگ داخلی بیست‌وپنج‌سال قبل را افزایش می‌دهد.
با آزاد شدن مناطق کلیدی از دست داعش در سوریه و عراق، بعضی گروپهای بنیادگرا افغانستان را در کانون توجه خود قرار دادند. اگر این پروسه ادامه پیدا کند، احتمالاً بر وضعیت سیاسی-نظامی تاجیکستان، که مرزی طولانی با افغانستان دارد، تاثیر می‌گذارد. کمیته دولتی امنیت ملی جمهوری تاجیکستان با انتشار اطلاعاتی نشان داده است که بعضی محافل ذینفع در بعضی کشورها از این وضعیت برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کنند. آنها جنگجویان تاجیک را از عراق، سوریه و کشورهای دیگر به مناطق مرزی افغانستان منتقل می‌کنند تا پایگاه‌های جدیدی در آن مناطق ایجاد نمایند. جنگجویان، به کمک حامیان خارجی، تحت تعلیمات ایدئولوژیکی و نظامی قرار می‌گیرند و بعد از آن برای ارتکاب خرابکاری و تروریزم به تاجیکستان منتقل می‌شوند.
مشکل دیگر آن است که در کنار جنگجویان انفرادی، تعداد زیادی از فامیل‌‌ها تا به حال در سوریه، عراق و افغانستان مانده‌اند. بعد از مرگ سرپرست فامیل، زنان نوعی جایداد قلمداد می‌شوند و اطفال در معرض شستشوی مغزی از طرف تروریست‌ها قرار می‌گیرند. داعش ظاهراً حامیان خود را برای اجرای حملات تروریستی در کشورهای خودشان تعلیم می‌دهد و فعلاً تعداد بیشتری از این زنان بیوه را به‌حیث بمب‌گذار انتحاری در خدمت دارد. اگر زنان قبلاً صرفاً همراه سفر/همسران جنگجویان خارجی داعش تلقی می‌شدند، و وظیفه آنها مراقبت از شوهر و پرورش طفل بود، حالا نقش فعال‌تری به آنها واگذار شده است.
گستره مشکل
تاجیکستان یکی از مهم‌ترین کشورهای هدف این حملات تروریستی است چون در بسیاری از مناطق کوهستانی در امتداد مرز 1,344 کیلومتری آن با افغانستان امکانات نگهبانی کافی وجود ندارد. داعش اخیراً از زنان منحیث مجری اقدامات افراطی و تروریستی خود استفاده می‌کنند چون زنان در جامعه کمتر در محراق توجه مردم و نهادهای مجری قانون هستند.
اقدامات خشن حامیان تاجیک سازمان‌های تروریستی رو به افزایش است: حمله خون‌بار به پوسته عشق‌آباد در مرز تاجیکستان-ازبکستان در 6 نومبر 2019؛ حمله تروریستی به سیاحین غربی عضو تور بایسکل‌سواری تاجیکستان در 2018؛ اقدام به شورش نظامی در سپتمبر 2015؛ و اقدام به حمله به دفترهای نهادهای مجری قانون در همان سال.
در‌حالی‌که عاملان حمله تروریستی به بایسکل‌سواران خارجی در منطقه دنغره و اقدام به شورش نظامی عمدتاً مرد بودند، در حمله به پوسته عشق‌آباد هم زنان و هم مردان مشارکت داشتند. در راپور نهایی مورخ مارچ 2020 لوی سارنوالی تاجیکستان، یوسف رحمان، ذکر شده است که هشت زن و چهار طفل در بین مهاجمان بوده‌اند. رسانه‌ها راپور دادند که این زنان ساکن منطقه استروشن ناحیه سغد بودند و به‌مدت چندین ماه اصول بمب‌گذاری انتحاری را در کمپ داعش در افغانستان تعلیم دیده بودند.
منصورجان عمروف، معاون کمیته دولتی امنیت ملی تاجیکستان، در ملاقات با نمایندگان مجلس عوام این کشور در 8 نومبر 2018، اظهار نمود که 1,899 شهروند تاجیک در جنگهای سوریه و عراق به دفاع از داعش جنگیده‌اند.
در یکی از راپور‌های سال 2017 سازمان ملل با عنوان «زنان و افراط‌گرایی خشن در تاجیکستان» آمده است که حدود 100 تن از 150 نفر تبعیدی که به داعش پیوسته بودند، مونث بودند. در چندین مورد، در مناطق سغد و ختلون، تمام اعضای فامیل کشور را ترک نموده بودند. در سال 2015، وزارت داخله راپور داد که 154 فامیل تاجیک، بشمول 95 پسر و 67 دختر، به گروپهای داعش پیوسته‌اند. وزارت داخله اعلان کرد که سی تن از زنان اهل ختلون به همراه 17 طفل عازم سوریه شده بودند و 80 زن و 32 دختر از سغد خارج شده بودند.
بیشتر این زنان به اصرار شوهران‌شان عازم سوریه و عراق شده بودند. در بعضی موارد، شوهران به همسران‌شان گفته بودند که قصد دارند برای کار راهی ترکیه و روسیه شوند و زنان صرفاً بعد از ورود متوجه شده بودند که وارد منطقه جنگی شده‌اند. بیشتر این زنان نقش همسفر شوهران‌شان را داشتند و قرار بود ضروریات شوهران و اطفال‌شان را تامین کنند.
آژانس خبری فرانسه
پولیس همچنان تعدادی از زنان تاجیک را که تحت فریب مامورین جذب قوا و با گرفتن وعده رسیدن به امتیازات معنوی یا مادی داوطلبانه و مستقل به گروپهای افراط‌گرا پیوسته بودند، شناسایی کرده است. در یک مورد، زن تاجیک 34-سالهای از پایتخت تاجیکستان، دوشنبه، بعد از سفر به سوریه به تاجیکستان بازگشته بود تا زنان دیگری را جذب گروپهای افراط‌گرا کند. این زن در فبروری 2016 دستگیر شد. در سغد، زن -28 سالهای که قبلاً در یک کلوپ شبانه رقاصی می‌کرد، به دلیل اقدام به مشارکت در درگیری‌های مسلحانه در سوریه به همراه شوهر عرفی خود، به 12 سال حبس محکوم شد.
در موردی دیگر، زن -60 سالهای از منطقه قبادیان ختلون، به همراه دو عروس خود، و یک زن دیگر از سغد، به اتهام افراط‌گرایی به تحمل حداقل پنج سال حبس محکوم شدند. در نومبر 2016، وزارت داخله فهرست و عکس جنگجویان خارجی تحت تعقیب در سوریه و عراق را منتشر نمود. پنج زن که چهار تن از آنها متولد اوایل دهه 90 میلادی بودند، جزو این اشخاص بودند. اینها زنانی با تحصیلات عالی یا نیمه عالی بودند که می‌توانستند وارد بازار کار شوند و بعضی از آنها با چشمداشت ازدواج با جهادی‌ها جذب گروپهای افراط‌گرا شده بودند.
یکی از این زنان قومیت تاجیک داشت و مدتی در روسیه زندگی کرده بود. دومی از قوم ازبیک بود و احتمالاً از طریق ازبیکستان جذب شده بود. سومی از طریق روسیه برای ادامه تحصیل به پاکستان رفته بود و سرانجام وارد سوریه شده بود و ظاهراً با یکی از قومندانان داعش ازدواج کرده بود. زن نیمه‌سالی از منطقه جنوبی تاجیکستان، که با یک تاجر ازدواج کرده بود و سه طفل داشت، به مسکو رفته بود. او آنجا از طریق Odnoklassniki، شبکه اجتماعی همصنفی‌های قدیمی، جذب شده و به سوریه سفر کرده بود. او سرانجام از ترس این که مبادا منحیث بمب‌گذار انتحاری داعش به کار گرفته شود با همسرش به تماس شده بود. البته این آخرین تماس این زن با همسرش بوده است. تحقیقات نشان می‌دهد که این زنان فریب تصاویر جنگجویان «جهادی» قوامند را می‌خورند. تصاویری که این اشخاص را، طبق تبلیغات آنلاین داعش، مبارزین راه خلوص نیت، وحدت، برابری اجتماعی و عدالت معرفی می‌کند. در راپور سازمان ملل به انگیزه احتمالی دیگری اشاره شده است: علاقه به کسب «آسان» پول.
مسئولین عمدتاً این نوع مشارکت زنان را به نقش منفعل آنها در فامیل و هنجار نسبتاً رایج پیروی از شوهر نسبت می‌دهند. بر بنیاد مفاهیم رایج در جامعه، زنان تهدیدی برای امنیت کشور محسوب نمی‌شوند چون مشارکت‌کنندگان و قربانیان منفعلی قلمداد می‌کنند که در سفر به کشورهای خاورمیانه پیرو بی‌قید‌وشرط شوهران یا اقارب خود هستند.
ولی درک دقیق انگیزه‌های زنان مستلزم تحقیقات بیشتر است. مصاحبه در زندان با زنانی که قبلاً عضو گروپهای تروریستی بوده‌اند، شاید موثر باشد ولی نهادهای مجری قانون دسترسی به این زنان را منوط به کسب جوازهای مختلف نموده‌اند. کاملاً محتمل است که این حامیان تاجیکستانی داعش بر اثر فشار اقتصادی یا پیروی از نقشهای سنتی فامیلی که از زنان تاجیک انتظار می‌رود، دست به اقدامات مجرمانه زده باشند.
جستجوی راهکار
از‌آنجا‌که افراط‌گرایی و بنیادگرایی همچنان مشکلی عمدتاً مردانه تلقی می‌شود، نگرش به بنیادگرایی زنان در قسمت اهداف تروریستی آمیخته با طرفداری و سوء‌برداشت است. در قسمت جنگ و خشونت، زنان اکثر نقشهایی منفعل دارند و قربانیان درمانده و تحت تاثیر غریزه مادری به شمار می‌روند. چنین باورهایی نشان‌دهنده و تاحدی تقویت‌کننده الگو‌های جنسیتی رایج در جامعه است. در نتیجه، زنان تروریست بالقوه قلمداد نمی‌شوند؛ شخصیت‌هایی که در فعالیت‌های تروریستی خطرناک و آسیب‌پذیر خواهند بود.
ما به این عقیده هستیم که تفاوت‌های جنسیتی نباید در قسمت مقابله با تروریزم مد نظر قرار بگیرد و این که زنان به‌همان اندازه مردان خطرناک و به اندازه مردان به صلح و گفتمان گرایش دارند. در واقع، گروپهای تروریستی از تصویر زنان صلح‌جو برای جذب حامیان مونث و گسترش دروغ‌های خود درباره بی‌خطر و غیرخشن بودن فعالیت‌های خود کار می‌گیرند.
اگر زنان بخواهند در مقابل فشار مامورین جذب تروریست مقاومت کنند، ما باید سطح آگاهی آنان درباره افراط‌گرایی و بنیادگرایی را ارتقا دهیم. ضروری است که مساله تهدیدات بنیادگرایی زنان، استفاده از آنان برای مقاصد تروریستی و استراتژی‌هایی که تروریست‌ها علیه زنان و دختران به کار می‌گیرند، بررسی شود. موضوع اصلی تقویت همدلی بین والدین، معلمین، کمک‌رسانان اجتماعی، مسئولین مجری قانون، خبرنگاران و قضات است. این کار را می‌توان از طریق تعلیم و اطلاع‌رسانی کوتاه‌مدت انجام داد. همچنان لازم است که رسانه‌ها در مقابل گسترش الگوها و طرفداری‌های مربوط به نقش و رفتار زنان مقاومت کنند.
در ضمن، در راستای مبارزه با تروریزم باید وظایف بیشتری به زنان واگذار شود. مشارکت زنان منحیث سیاست‌گذار، مربی، عضو جامعه و کنشگر برای تحلیل شرایط باعث ظهور تروریزم و جلوگیری از گسترش افراط‌گرایی و تروریزم ضروری است. زنان تعلیم‌دیده می‌توانند نظرهای موثری به کوشش‌های مستمر جامعه بین‌المللی در قسمت مبارزه با تروریزم ارائه کنند و می‌توانند مشخص کنند که چی وقت سیاست‌ها و پروسیجر‌های وقایوی در جامعه آنها اثر مخرب پیدا می‌کند. رسیدگی به موانع مشارکت فعال زنان در قسمت مبارزه با تروریزم برای تشویق سازمان‌های زنان به شناسایی و رفع مشکلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تعلیمی منجر به بنیادگرایی ضروری خواهد بود. زنان در پیشبرد پروگرام‌‌ها و تدوین مفکوره‌های مقابله با افراط‌گرایی خشن و تبلیغات تروریستی مهارت دارند و می‌توانند بخصوص با مخاطبان مونث خود ارتباط برقرار کنند. همچنان، ترویج حقوق زنان و نقش آنها در جلوگیری از درگیری، گره‌گشایی و ایجاد صلح نمونه بارزی از مشارکت تاجیکستاننان در بخش امنیتی است.
قطعنامه مصوبه 1325 شورای امنیت درباره زنان، صلح و امنیت بر اهمیت نقش زنان و مشارکت مساوی آنان و حضور فعال آنان در روند نگهداری صلح و امنیت پایدار تاکید می‌کند. این مصوبه دولت‌ها را به فراهم ساختن زمینه حضور زنان در همه سطوح تصمیم‌سازی برای جلوگیری، مدیریت و حل اختلافات دعوت می‌کند. این مصوبه و درسهای عملی آن منبع انگیزش برای حمایت از پروگرام‌‌های جدید و توسعه این پروگرام‌‌ها در راستای نقش زنان در روند مبارزه با افراط‌گرایی و تروریزم است.
استراتژی ملی مبارزه با افراط‌گرایی و تروریزم جمهوری تاجیکستان برای فاصله زمانی 2016-2020، که امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری، آن را در نومبر 2016 امضا کرد، به مساله جنسیت نیز می‌پردازد. یکی از اهداف، تقویت فعالیت و نقش اجتماعی زنان در زندگی اجتماعی، بالا بردن سطح آگاهی سیاسی، مذهبی، فرهنگی و حقوقی زنان و جلوگیری از ورود آنها به فعالیت‌های افراطی، و تضمین مشارکت گسترده زنان در قسمت جلوگیری از بنیادگرایی، افراط‌گرایی و تروریزم است.
رئیس‌جمهوری تاجیکستان پیوسته بر اهمیت جایگاه زنان در فامیل و جامعه تاکید کرده و تعدادی از زنان را در جایگاه‌های عالی دولتی گماشته است. این صرفاً یکی از راه‌هایی است که رهبران کشور برای حل مسائل مربوط به نابرابری جنسیتی مد نظر قرار داده‌اند.
نظرات بسته شده است.