اعتماد‌سازی بحرین برای مقابله با انتشار معلومات غلط
این کشور در میدان جلوگیری از شیوع همه‌گیری کووید- 19 به جنگ معلومات ترس‌آور انترنتی رفت
حبیب طومی، مشاور وزارت معلومات بحرین
در شرایط همه‌گیری، همانند دوران جنگ، واقعیت ظاهراً نخستین قربانی خواهد بود.
با این که دنیا از قرون قبل درگیر امراض پادیمیک و مسری بوده است، هیچ‌گاه در میانه سیل معلومات غلط، معلومات تحریف‌شده و نظریه‌های توطئه مربوط به کووید- 19 مجبور به مقابله با این بحران‌ها نبوده است.
گسترش ابزارهای ارتباطی با ادغام پیام‌های تصویری، صوتی، ویدیویی و مکتوب -و انتشار راپور‌های شبه‌واقعی که به‌آسانی در سطح کشورها تولید و توزیع می‌شود- باعث تغییر دورنما، متحول شدن انتظارات و ایجاد آشفتگی در جوامع شده است.
سازمان صحی جهان کلمه «پاندیمی معلومات» (Infodemic) را برای اشاره به نشر گسترده معلومات گمراه‌کننده و سردرگم‌کننده درباره کووید- 19 که مساعی مربوط به مقابله با ویروس را خنثی می‌کند و معالجه و وقایه را سخت می‌سازد، وضع نمود.
ترکیب امراض ترسناک و معلومات غلط از زمان وقوع نخستین فجایع وجود داشته است و اشخاص طی قرنها این حوادث را به جادو، چشم بد، اهریمن و خشم خدا نسبت می‌داده‌اند.
در‌حالی‌که مریضی قربانی می‌گیرد، معلومات غلط مقصران احتمالی را هدف قرار می‌دهد و زمینه اعدام، انزوا و اخراج آنها را فراهم می‌کند.
اتهامات جعل‌شده بر مبنای دلایل سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی گروپ‌هایی مانند یهودیان، مسیحیان، مسلمانان، زنان، افریقایی‌ها، آسیایی‌ها، اقلیت‌ها، جذامیان، فقرا، آدم‌های ایلاگرد و بیگانگان را هدف قرار می‌دهد. فریبکارانی که این داستان‌ها، ادعاها و شایعات را می‌پذیرند، ظاهراً هیچ‌گاه ضرورت به معلومات غلط پیدا نمی‌کنند.
حتی با سپری شدن دوره‌های تاریخی، اهداف نشر معلومات غلط و دروغ تغییر نمی‌کند. صرفاً روایت‌ها بربنیاد خصوصیات آخرین دوره پاندیمی به‌روز می‌شود.
جان د. لی در آخرین کتاب خود، «پاندیمی شایعات»، در سال 2014 نوشت که: «روایت‌ها از یک دوره شیوع به دوره بعدی بازیافت می‌شود و تغییری که رخ می‌دهد به مضمون مربوط نمی‌شود، بلکه به جزییات لازم برای مرتبط ساختن روایت‌ها به شرایط جاری مربوط می‌شود.»
بعضی از تصاویر دستکاری‌شده و روایت‌های غلط را بدخواهانی که خواستار بحران، ترس و سترس هستند، نشر کرده‌اند. بخشی از تصاویر نیز با حس تحریف‌شده شوخی و اندیشه ناهنجار سرگرمی تولید شده‌اند.
تکنالوژی باعث ساده و موثر شدن ترکیب واقعیت و داستان‌های جعلی شده است. پروگرام‌‌های کاربردی امکان ایجاد دنیای خیالی را که جایگزین دنیای واقعی و واقعیات نادیده‌گرفته‌شده می‌شود، فراهم نموده است. رشد نمایی تکنالوژی، که ظاهراً قرار است دنیا را به جای بهتری تبدیل کند، مورد سوء‌استفاده قرار گرفته است.
در نخستین روزهای 2020، که دنیا در حال آگاه شدن از پاندیمی کووید- 19 بود، مردم در معرض پیام‌های فراوان از طرف شبکه‌های داخلی -خویشاوندان، دوستان، همکاران، همسایگان- و معلومات خارجی از طرف داکتران، کارشناسان صحی، اشخاص مشهور، مسئولین و شخصیت‌های سیاسی قرار می‌گرفتند.
رهبران بیشتر کشورها متوجه شدند که یکی از پرزه‌جات مهم استراتیژی مقابله با این مرض لجام‌گسیخته مهار کردن سیل معلومات غلطی بود که می‌توانست احتمال کنترول مرض تا زمان تولید واکسین را از بین ببرد.
بحرین، یک جزیره کوچک (765 کیلومتر مربع) و یکی از متراکم‌ترین کشورهای دنیا (حدود 2,052 نفر در هر کیلومتر مربع) جزو کشورهایی بود که احتمال پاندیمی در آن بالا بود. با این حال، «پاندیمی» ذریعه انترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌توانست فاجعه‌بار باشد.
بربنیاد دیتای DataReportal، در جنوری 2020، میزان نفوذ انترنت در بحرین 99% و میزان نفوذ شبکه‌های اجتماعی 84% بود. در آن زمان، این کشور 1.65 ملیون کاربر انترنت و 1.4 ملیون کاربر شبکه‌های اجتماعی داشت.
کارگروپ ملی چند-وزارتخانه‌ای در اوایل فبروری 2020 برای رسیدگی به موضوع شیوع و گسترش کووید- 19 تشکیل شد و بشمول یک پرزه رسانه‌ای کلان بود.
در‌حالی‌که مسئولین در حال مقابله با پاندیمی بودند، دولت خود را مکلف به مقابله با معلومات غلط و معلومات دروغ که بر بنیاد مزیت اعتیاد محلی به پلتفورم‌های دیجیتل برای تخریب مساعی دولتی نشر می‌شد، کرده بود.
این کارگروپ از مردم می‌خواست که از منابع معلوماتی معتبر استفاده کنند و در دام ادعاهای غلط و گمراه‌کننده اشخاص شهرت‌طلب، نظریه‌پردازان توطئه و لاف‌زن‌ها نیفتند.
این کارگروپ، با هدف تسهیل ارتباط، یک خط رهنما به هفت لسان دایر کرد. بیش از نیمی از جمعیت 1.7 ملیونی بحرین اصالتاً از 140 کشور هستند.
بحرین دارای دو روزنامه عربی، دو روزنامه انگلیسی، یک روزنامه به لسان مالایالام (هند) و یک روزنامه به لسان تاگالوگ (فیلیپین) است. هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌ها به لسان‌های مختلف نشر و پروگرام‌‌های رادیویی و تلویزیونی به لسان‌های گوناگون پخش می‌شوند.
همه آنها سنگینی شرایط را درک کردند و خود را مکلف به چاپ و نشر اخبار منابع معتبر نمودند. از منابع معتبر می‌توان به مسئولین رسمی، بیانیه‌های کارشناسان و مامورین پولیس، و اطلاعیه‌های وزارت‌خانه‌ها اشاره نمود.
رسانه‌ها ادعاهای مشکوک را نمی‌پذیرفتند و راپور دهندگان را اغلب برای گفتگو با داکتران -عمدتاً مشاورین امراض عفونی و داخلی و کارشناسان مایکروبیولوژی- که قادر به ارائه توضیحات علمی برای تشریح وضعیت بودند، اعزام می‌کردند. این رویکرد تاثیر بسزایی در تکذیب معلومات غلط داشت.
شخصیت‌های مذهبی در مواعظ و سخنرانی‌های خود دروغ‌پراکنی را معادل نقض آموزه‌ها و ارزش‌های مذهبی عنوان می‌کردند.
مقامات امنیتی و قضایی نیز منظماً به مردم هشدار می‌دادند که نشر معلومات دروغ معادل اتهام اخلال در نظم عمومی است و با پیگیری حقوقی، شامل حبس و جریمه سنگین، همراه خواهد شد.
این کارگروپ منظماً جلسات رسانه‌ای را برای ارائه راپور، صدور هشدار و معلومات‌رسانی برای تقویت حس مسئولیت‌پذیری و یادآوری عواقب مخرب نشر شایعه و ادعا برگزار می‌کرد.
بالا بودن نرخ باسوادی (97.5% در 2018) و اجرای کمپاین «آگاه باش» در اعتماد‌سازی بین مردم و دولت و موسسات خصوصی تاثیر بسزایی داشت و به جلوگیری از نشر نظریه‌های توطئه که معمولاً در شرق میانه دیده می‌شود، کمک کرد.
مقاومت عمومی مردم بحرین در مقابل معلومات غلط و معلومات دروغ نتیجه ترکیبی اقدام عاجل کارگروپ، هشدارهای سختگیرانه علیه متخلفین و ارتباط آزاد با کارشناسان صحی و خبرنگاران متعهد بود.
بیشتر پیام‌های حاوی معلومات غلط و معلومات دروغ ذریعه واتساپ که پرکاربردترین پروگرام ارتباطی در بحرین است، بین مردم این کشور مبادله می‌شد.
این پیام‌ها عمدتاً ارتباطی با مسائل سیاسی یا مذهبی یا فرقوی که متاسفانه، به دلیل دشمنی بین فرقه‌ها و کشورها، بر شرق میانه حاکم است، نداشت.
ناراحت‌کننده‌ترین پیام 26 فبروری، دو روز بعد از تشخیص نخستین مصاب شدن در یک شهروند بحرینی که از سفر زیارتی از ایران بازگشته بود، منتشر شد. پیام‌های واتساپ حاوی انتقاد از اتباع بحرینی که به ایران سفر می‌کردند بود. این اتباع به انتقال مرض و قرار دادن بحرین در معرض خطر متهم می‌شدند. به راپور پولیس، 30 حساب اقدام به نشر پیام‌های دارای محتوای فرقوی می‌کردند.
البته، مداخله سریع جلالت مآب شاهزاده سلمان بن حمد آل خلیفه به خنثی شدن تنش ناشی از ترس کمک کرد. او خواستار حفظ وحدت ملی شد و تاکید کرد که «انتقال کووید- 19 ارتباطی با نژاد، قومیت، مذهب یا طبقه اجتماعی ندارد.»
بعضی مساعی برای نشر معلومات دروغ با هدف فریب دادن مستفیدان یا تاثیرگذاری بالای رفتار آنان صورت می‌گرفت. طرز مثال:
• در رسانه‌های اجتماعی اعلان می‌شد که نخستین موارد کووید- 19
در Dragon City یا «شهر اژدها» از مراکز خرید کلان دارای
معماری چینی دیده شده است و این که پولیس به فروشگاه‌ها و
مراکز عرضه لوازم جانبی، تزیینات خانه و غذا حمله کرده است.
در یک مورد دیگر، رسانه‌های اجتماعی این ادعا را نشر کرده بودند که بعضی اشخاص مصاب به کووید- 19 از مراکز قرنطین فرار کرده‌اند و در سراسر کشور پراکنده هستند. پولیس به‌سرعت هر دو شایعه را تکذیب کرد.
پولیس یک مستفید را که ادعا کرده بود که کووید- 19
دروغ کلانی برای جمع‌آوری پول از مردم است،
بازداشت کرد.
یک خواننده معروف بعد از استفاده از واتساپ برای هشدار دادن به مردم درباره تماس با پیکهای رساندن پیتزا و غذا به خانه ها، دچار مشکل حقوقی شد چون این کارگران را خطرناک و دارای آلودگی معرفی کرده بود.
موسسه بین‌المللی حقوق بشر با صدور راپوری که بعد از بازدید میدانی منتشر شد، شایعه مصاب شدن چند تن از زندانیان به کووید- 19 را تکذیب کرد.
بعضی معلومات دروغ که در کشور نشر می‌شد به راپور‌های «معتبر» یا «سرّی» درباره منشاء ویروس و راه‌های تداوی مریضی مربوط می‌شد.
امروز، دو سال بعد از شروع پاندیمی، بحرین بربنیاد شاخص Nikkei بهبود کووید- 19 در دنیا در ماه نومبر در رتبه اول قرار گرفت. این پادشاهی به مساعی جدی برای مقابله با پاندیمی و بازگشت به زندگی عادی ادامه داده است.
این شاخص، که نخستین بار در جولای 2021 منتشر شد، آمار بهبود کووید در 121 کشور و منطقه را بربنیاد نُه عامل و سه کتگوری ارزیابی می‌کند: مدیریت آلودگی، تزریق واکسین و جابجایی.
مدیریت آلودگی بشمول موارد تاییدشده کووید- 19 در مقابل حداکثر تعداد موارد، سرانه موارد تاییدشده و تعداد تست در هر مورد است.
عامل تزریق واکسین تعداد مجموع سرانه دوزهای واکسین، تعداد سرانه دوزهای جدید واکسین، و سهم اشخاص کاملاً-پیچکاری شده را پوشش می‌دهد.
عامل جابجایی به تحرک اجتماعی، شاخص قاطعیت آکسفورد و فعالیت‌های پروازی مربوط می‌شود.
هرچه رتبه، در محدوده 0 الی 90، بالاتر باشد، کشور به نقطه بهبود نزدیک‌تر است که در این زمینه کاهش میزان آلودگی، سطح بالای پیچکاری و اقدامات آسان‌گیرانه‌تر برای فاصله‌گذاری اجتماعی مد نظر قرار می‌گیرد.
بحرین نمره 73% را اخذ نمود و بعد از آن، کویت 72% و امارات متحده عربی 70.5% را کسب کردند.
در نومبر 2021، اداره نظارت و قانون‌گذاری صحت بحرین اعلان کرد که مصرف عاجلی واکسین فایزر-بایونتک را برای اطفال 5 الی 11 ساله تایید نموده است. این تصمیم بعد از ارزیابی داده‌های فایزر-بایونتک از طرف کمیته کارآزمایی‌های کلنیکی اداره ملی نظارت و قانون‌گذاری صحت و کمیته پیچکاری وزارت صحت گرفته شد.
نظرات بسته شده است.