په جده کې یو سرمشریزه غونډه د سیمې ترمنځ اقتصادي او کلتوري اړیکې پیاوړې کوي
یونیپث کارکونکی
د مرکزي آسیا هېوادونو د شوروي اتحاد له ړنګېدو لږ وروسته د عربي خليج له هېوادونو سره اړيکې ټينګې کړې. په پېل کې د انرژۍ سوداګرۍ، د زیربناوو پراختیا او پر اقتصادي اړیکو متمرکز وو، دغو اړیکو د سیاسي او ډیپلوماتیکو نوښتونو، او همدارنګه د ګډو مذهبي نږدیوالي له پلوه وده کړې. په 2022 کال کې پر اوکراین د روسیې له برید وروسته د دواړو سیمو اړیکو د پام وړ وده کړې ده.
د خلیج د همکارۍ شورا-د منځنۍ آسیا افتتاحي سرمشریزه، چې په جولای 2023 کې د سعودي عربستان په جده ښار کې جوړه شوه، د دې پرمختللې ملګرتیا یوه مهمه شیبه ولمانځله. په دې سرمشریزه کې د سعودي عربستان، متحده عربي اماراتو، قطر، کویت، بحرین او د منځنۍ آسیا د پنځو هېوادونو په ګډون د 11 هېوادونو مشرانو ګډون کړی و.
سعودي عربستان د سیمه ییزو اقتصادي همکاریو د پراختیا، د امنیتي اړیکو د پیاوړتیا، په بشري برخه کې د اړیکو د پراختیا او د همکاریو د لا نورو برخو سپړلو په موخه سرمشریزه پېل کړه. د دواړو سیمو د وګړو ګډو کلتوري اړیکو هم د لا پیاوړې څو اړخیزې همکارۍ لپاره د بنسټ په توګه کار وکړ. د سعودي عربستان د ولیعهد شهزاده محمد بن سلمان آل سعود په مشرۍ دغه سرمشریزې د انرژۍ د امنیت او د نړیوال تولید لړۍ ننګونو ته د رسېدو لپاره د همکارۍ پر ارزښت ټینګار وکړ.
په سرمشريزه کې خپره شوې ګډه اعلاميه کې د ستراتيژيکو او سياسي اړيکو پر پياوړتيا، د اقتصادي همکارۍ پر پراختيا، سوداګرۍ او پانګونې ته وده ورکولو او د لا نږدې کلتوري اړيکو پر رامنځته کولو ټينګار وکړ.
د ازبکستان د بهرنیو چارو وزارت مرستیال باخرمجون الویف دغه سرمشریزه تاریخي وبلله او د منځنۍ آسیا او د خلیج د همکارۍ شورا (GCC) د غړو هېوادونو (بحرین، کویت، عمان، قطر، سعودي عربستان او متحده عربي اماراتو) ترمنځ د سیمه ییزو همکاریو د نوې بڼې په رامنځته کولو کې یې د دې رول په ګوته کړ.
”د منځنۍ آسیا د هېوادونو او د جي سي سي (GCC) هېوادونو ترمنځ همکاري د سختو نړیوالو حالاتو په پام کې نیولو سره ستراتیژیک ارزښت لري.” الویف وویل.
د GCC-منځنۍ آسیا راتلونکې سرمشریزه چې سمرقند، ازبکستان، لپاره مهالویش شوې ده، د دې همکارۍ د پراختیا لپاره ژمنتیا نوره هم پیاوړې کوي.
دغه سرمشريزه د خليج هېوادونو او قزاقستان، قرغزستان، تاجکستان، ترکمنستان او ازبکستان ترمنځ د پياوړي اړيکو يوه بېلګه وه. لدې وړاندې په 7 سپتمبر، 2022، په ریاض کې د خلیج او منځنۍ آسیا هېوادونو د بهرنیو چارو وزیرانو رسمي غونډه ترسره شوه. دوی د سیمې ترمنځ د ستراتیژیکو خبرو اترو سازمان په اړه خبرې وکړې. وزیرانو موافقه وکړه چې په بیلابیلو برخو کې د بین المللي همکارۍ ښه والی ته وده ورکړي، د وبا له امله ګډه وډه شوې اکمالاتو لړۍ بیا رغولو؛ د خوړو، انرژۍ او اوبو خوندیتوب پیاوړی کولو؛ شنې انرژۍ ته وده ورکولو؛ د چاپیریال مسلې حل کولو؛ او د سوداګرۍ او پانګونې میکانیزم رامنځته کولو په شمول.
د 2022 کال دا غونډه د 2023 څخه تر 2027 پورې د ګډون کونکو هېوادونو ترمنځ د ستراتیژیکو خبرو اترو او همکارۍ لپاره د ګډ کاري پلان د رامنځته کیدو لامل شوه. د 2023 خلیج-مرکزي آسیا سرمشریزه د ګډ کاري پلان او څو اړخیزو همکاریو هڅو ته وده ورکړه.
د منځنۍ آسیا او GCC اړیکې
د منځنۍ آسیا-GCC د اړیکو ریښې په تاریخي او مذهبي اړیکو پورې تړلي دي. د شوروي دورې دا سیمې د سړې جګړې له امله یو څه جلا ساتلې وې. په هرصورت، د شوروي اتحاد د سوسیالیستي جمهوریتونو سقوط د مسکو د واکمنۍ لاندې پر مذهب اچول شوی فشار له منځه یووړ، چې ورسره سیمه د منځني ختیځ سره لا نږدې شوه. د شوروي اتحاد له ړنګېدو وروسته د پولو پرانیستل نه یوازې سوداګري او پانګونه راجلب کړه، بلکې له عربي هېوادونو سره یې کلتوري اړیکې هم راژوندۍ کړې.
پداسې حال کې چې په سیمه ایزه سوداګرۍ کې په دودیز ډول د کرنیزو محصولاتو، ټوکرونو او تولید شوي توکو په څیر توکي شاملې دي، په منځنۍ آسیا کې د خلیج هېوادونو پانګه اچونه د 1990 لسیزې له نیمایي راهیسې په انرژۍ متمرکزه ده. د بېلګې په توګه، د متحده عربي اماراتو د خپلواکه شتمنۍ فنډ، مبادلې، په سیمه کې د انرژۍ د زیربناوو د پروژو په رامنځته کولو کې ډیره پانګونه کړې، په قزاقستان کې د سکرو پلانټ او یوې کیمیاوي فابریکې په شمول.
دوبۍ میشتو شرکتونو په قزاقستان کې ترانسپورتي زیربناوې جوړې کړې او په ترکمنستان کې یې د تیلو تولید ته وده ورکړه. سعودي عربستان د ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) پایپ لاین د یوې برخې په جوړولو کې له ترکمنستان سره مالي مرسته کړې، چې هند ته د ترکمنستان د ګازو د لېږد لپاره د یوه دهلېز په توګه په پام کې نیول شوی دی.
کلتوري اړیکو هم وده کړې، چې د خلکو تر منځ تبادلو ته وده ورکوي. هر کال نږدې 50,000 سعودي سیلانیان د قرغزستان او ازبکستان سیر کوي. په منځنۍ آسیا کې جوماتونه د سعودي مؤسېسو په مالي مرسته بیا رغول شوي او جوړ شوي دي. د منځنۍ آسیا مخ په زیاتیدونکي شمېر مسلمانان د حج لپاره مکې او مدینې ته ځي.
د لا قوي اړیکو لپاره هیله
په منځنۍ آسیا کې د سعودي عربستان نفوذ له کلتوري ډګره هاخوا ځایي متشبثینو سره سوداګریزو اړیکو ته پراخ شوی دی. د منځنۍ آسيا او د GCC ترمنځ مخ پر وده همکاري متقابلې اقتصادي ګټې برابروي، دواړو سيمو لپاره د انرژۍ امنيت پياوړی کوي او د ډيپلوماتيکو او امنيتي همکاريو له لارې سيمه ييز ثبات ته وده ورکوي. د روسیې د جیو پولیټیکل ننګونو او بندیزونو سره، منځنۍ آسیا په زیاتېدونکي توګه د فرصتونو لپاره د GCC په لور مخ اړوي.
د منځنۍ آسیا د هېوادونو اقتصادي تګلارې اقتصادي عصري کېدلو او ډیجیټل ټیکنالوژیو ته لومړیتوب ورکوي. دا موضوعات په قرغزستان کې د چولپون اتا د غونډې د بحث مهم ټکي وو چې په پایله کې یې د قرغزستان، ازبکستان او قزاقستان له خوا د سیمه ییزې ملګرتیا تړون لاسلیک شو. په هرصورت، لویه عصري کېدنه د قوي بهرنۍ پانګونې پرته نشي ترسره کېدی. د منځنۍ آسیا مشران د GCC غړو، په ځانګړې توګه سعودي عربستان، ته د زړه راښکونکو تخنیکي او د پانګونې شریکانو په توګه ګوري.
د منځنۍ آسیا هېوادونه د سعودي عربستان د لرلید 2030 نوښت ته متوجه دي. د تېلو څخه وروسته اقتصاد او په شنو ټیکنالوژیو کې پانګونې ته د محمد بن سلمان ژمنتیا د منځنۍ آسیا له لوړو هیلو سره سمون لري. سیمه د سعودي عربستان نوښتونو ته د پرمختګ یو زړه راښکونکي ماډل په توګه ګوري. د منځنۍ آسیا مشران له 2021 کال راهیسې هڅه کوي چې له سعودي عربستان څخه لا ډېرې پانګونې راجلب کړي.
په ټوله کې، د GCC له سیمې څخه د ډیرو بهرنیو پانګوالو د راجلبولو هڅې د روسیې په پانګې د بندیزونو له لګولو راهیسې ګړندۍ شوي. د ازبکستان، قزاقستان او ترکمنستان ولسمشرانو له سعودي عربستان سره د اقتصادي اړیکو د لا پراختیا په موخه دې هېواد ته رسمي سفرونه وکړل. درې واړه مشران د سیمه ایزو طبیعي ګازو په پایپ لاینونو او د شنې انرژۍ پروژو په پراختیا کې د پانګونې په لټه کې دي.
لکه څنګه چې دا ملګرتیا پراختیا ته دوام ورکوي، سعودي عربستان او د GCC نور غړي د سوداګرۍ د پراختیا، سرچینو ته د لاسرسي ښه کولو او د منځنۍ آسیا په بازارونو کې د پراخو امکاناتو څخه ګټه اخستنې ته چمتو دي. د اقتصادي، ټیکنالوژیکي او کلتوري ګټو همغږي په راتلونکو کلونو کې د مرکزي آسیا او GCC ترمنځ د دوامداره او پیاوړې اړیکو قوي احتمال څرګندوي.
Comments are closed.