قزاقستان مجازي ډال جوړوي

قزاقي پروګرام د هیکرانو او مجرمینو څخه د سیسټمونو خوندي کولو باندې تمرکز کوي

د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬85‭% ‬څخه‭ ‬ډیر‭ ‬نفوس‭ ‬انټرنیټ‭ ‬کاروي،‭ ‬چې‭ ‬په‭ ‬مرکزي‭ ‬آسیا‭ ‬کې‭ ‬تر‭ ‬ټولو‭ ‬لوړه‭ ‬کچه‭ ‬ده‭. ‬د‭ ‬هیواد‭ ‬د‭ ‬اقتصاد‭ ‬او‭ ‬حکومتولۍ‭ ‬لوی‭ ‬برخې‭ ‬په‭ ‬بشپړ‭ ‬ډول‭ ‬ډیجیټلي‭ ‬شوي‭ ‬دي‭. ‬په‭ ‬2018‭ ‬کې،‭ ‬قزاق‭ ‬حکومت‭ ‬د‭ ‬ډیجیټل‭ ‬قزاقستان‭ ‬پروګرام‭ ‬پیل‭ ‬کړ،‭ ‬کوم‭ ‬چې‭ ‬حکومتي‭ ‬ادارې‭ ‬او‭ ‬سوداګرۍ‭ ‬وهڅولې‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬خښتو‭ ‬او‭ ‬کانکریټ‭ ‬څخه‭ ‬آنلاین‭ ‬لاسرسي‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬پیرودونکو‭ ‬د‭ ‬لاډیر‭ ‬ګټور‭ ‬خدمت‭ ‬لپاره‭ ‬واوړي‭. ‬

مګر‭ ‬ډیجیټل‭ ‬اقتصاد‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬پراخه‭ ‬اوښتون‭ ‬سره،‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬ډیر‭ ‬لازمي‭ ‬شوی،‭ ‬په‭ ‬ځانګړي‭ ‬توګه‭ ‬د‭ ‬کوویډ–19‭ ‬وبا‭ ‬د‭ ‬پیل‭ ‬راهیسې‭ ‬چې‭ ‬ډیری‭ ‬خلک‭ ‬یې‭ ‬اړ‭ ‬کړي‭ ‬له‭ ‬لیرې‭ ‬لارې‭ ‬کار‭ ‬او‭ ‬زده‭ ‬کړه‭ ‬وکړي‭. ‬

دې‭ ‬قزاق‭ ‬چارواکو‭ ‬ته‭ ‬هیله‭ ‬ورکړې‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬ګواښونو‭ ‬سره‭ ‬مبارزې‭ ‬لپاره‭ ‬جدي‭ ‬اقدامات‭ ‬وکړي‭. ‬پداسې‭ ‬حال‭ ‬کې‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬جرمونو‭ ‬په‭ ‬ګوته‭ ‬کولو‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬ننګونو‭ ‬هیڅ‭ ‬کمی‭ ‬نشته،‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬شدت،‭ ‬څرنګوالي‭ ‬او‭ ‬پیچلتیا‭ ‬له‭ ‬پلوه‭ ‬وده‭ ‬کوي،‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬جرمونو‭ ‬او‭ ‬ګواښونو‭ ‬سره‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬هڅو‭ ‬پایلې‭ ‬په‭ ‬وروستیو‭ ‬کلونو‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬پام‭ ‬وړ‭ ‬وې‭. ‬

په‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬وروستیو‭ ‬پرمختګونو‭ ‬څخه‭ ‬په‭ ‬مننې،‭ ‬قزاقستان‭ ‬په‭ ‬2020‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬نړیوال‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬شاخص‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬ته‭ ‬ژمنتیا‭ ‬مواردو‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬182‭ ‬هیوادونو‭ ‬له‭ ‬ډلې‭ ‬څخه‭ ‬31ام‭ ‬هیواد‭ ‬و،‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬نړیوال‭ ‬مخابراتو‭ ‬اتحادیې‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬ملګرو‭ ‬ملتونو‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬او‭ ‬ارتباط‭ ‬ټیکنالوژیو‭ ‬د‭ ‬نوښت‭ ‬لخوا‭ ‬خپریږي‭. ‬

د‭ ‬شاخص‭ ‬پنځه‭ ‬اصلي‭ ‬ستنې‭ ‬قانوني،‭ ‬تخنیکي،‭ ‬تشکیلاتي،‭ ‬ظرفیت‭ ‬پراختیا‭ ‬او‭ ‬تعاوني‭ ‬اقدامات‭ ‬دي‭. ‬د‭ ‬2020‭ ‬درجه‭ ‬بندي‭ ‬په‭ ‬2017‭ ‬نړیوال‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬شاخص‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬مخکیني‭ ‬83ام‭ ‬ځای‭ ‬څخه‭ ‬د‭ ‬پام‭ ‬وړ‭ ‬پرمختګ‭ ‬و‭.‬

د قزاقستان له ډیجیټل پلوه پرمختللي هیواد باندې بدلیدل په مجازي امنیت تمرکز ته اړتیا لري. دا د پلازمینې اسطنه، د ټیکنالوژیکي نوښت مرکز یو منظره ده. اسوشیتد پرس

د‭ ‬مجازي‭ ‬پوښ‭ ‬نصبول

د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬پالیسي‭ ‬د‭ ‬“مجازي‭ ‬شیلډ”‭ ‬پروګرام‭ ‬څخه‭ ‬ریښه‭ ‬اخلي‭ ‬چې‭ ‬په‭ ‬2013‭ ‬میلادې‭ ‬کال‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬پخواني‭ ‬ولسمشر‭ ‬تورسلطان‭ ‬نظربایف‭ ‬لخوا‭ ‬په‭ ‬لاره‭ ‬اچول‭ ‬شوی‭ ‬و‭. ‬هغه‭ ‬تاکید‭ ‬کړی‭ ‬و‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬ستراتیژي‭ ‬جوړول‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬ملي‭ ‬امنیت‭ ‬په‭ ‬ګټه‭ ‬دي،‭ ‬هغه‭ ‬د‭ ‬مجرمینو‭ ‬دې‭ ‬وړتیا‭ ‬یادونه‭ ‬وکړه‭ ‬چې‭ ‬کولی‭ ‬شي‭ ‬د‭ ‬بریښنا‭ ‬کارځایونو‭ ‬او‭ ‬ټرینونو‭ ‬په‭ ‬څیر‭ ‬زیربنا‭ ‬بنده‭ ‬کړي‭.‬

نظربایف‭ ‬په‭ ‬2017‭ ‬کې‭ ‬وویل‭ ‬“د‭ ‬نن‭ ‬ورځې‭ ‬نړۍ‭ ‬کې،‭ ‬لازمي‭ ‬ندي‭ ‬د‭ ‬یوې‭ ‬الوتکې‭ ‬یا‭ ‬ټانک‭ ‬په‭ ‬کارولو‭ ‬سره‭ ‬جګړه‭ ‬وکړئ‭.‬”‭ ‬

پدغه‭ ‬کال‭ ‬کې‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬او‭ ‬هایبرایډ‭ ‬جګړې‭ ‬د‭ ‬مخنیوي،‭ ‬کمولو‭ ‬او‭ ‬پر‭ ‬وړاندې‭ ‬یې‭ ‬مبارزه‭ ‬کولو‭ ‬څرنګوالي‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬دولتي‭ ‬پالیسۍ‭ ‬جوړې‭ ‬کړې‭ ‬او‭ ‬په‭ ‬اغیزناک‭ ‬ډول‭ ‬د‭ ‬دې‭ ‬کار‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬یې‭ ‬قانوني‭ ‬پروسې‭ ‬ښې‭ ‬کړې‭. ‬قزاقي‭ ‬چارواکو‭ ‬د‭ ‬نړیوالو‭ ‬ماهرینو‭ ‬سره‭ ‬مشوره‭ ‬وکړه‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬طرحې‭ ‬یوځای‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬یې‭ ‬په‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬برخه‭ ‬کې‭ ‬غوره‭ ‬کړنې‭ ‬خپلې‭ ‬کړې‭. ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬شیلډ‭ ‬پروګرام‭ ‬لومړۍ‭ ‬مرحله‭ ‬د‭ ‬2017‭ ‬څخه‭ ‬تر‭ ‬2018‭ ‬پورې،‭ ‬او‭ ‬دوهمه‭ ‬یې‭ ‬د‭ ‬2019‭ ‬څخه‭ ‬تر‭ ‬2022‭ ‬پورې‭ ‬وه‭. ‬تر‭ ‬دې‭ ‬دمه‭ ‬دې‭ ‬پروګرام‭ ‬28‭ ‬میلیارد‭ ‬قزاقي‭ ‬ټنګه‭ (‬شاوخوا‭ ‬66‭ ‬میلیون‭ ‬ډالر‭) ‬لګښت‭ ‬درلودلی‭. ‬

د‭ ‬هیواد‭ ‬د‭ ‬ډیجیټل‭ ‬پراختیا،‭ ‬نوښتونو‭ ‬او‭ ‬هوایی‭ ‬فضا‭ ‬وزارت‭ ‬د‭ ‬دولت‭ ‬تخنیکي‭ ‬خدمت‭ ‬ګډ‭ ‬سټاک‭ ‬کارپوریشن‭ ‬سره‭ ‬یوځای‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬شیلډ‭ ‬د‭ ‬عمل‭ ‬پلان‭ ‬پلي‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬حکومت‭ ‬اصلي‭ ‬مسؤل‭ ‬اداره‭ ‬وګرځیدله،‭ ‬کوم‭ ‬چې‭ ‬اوس‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬پانګوونو‭ ‬او‭ ‬پراختیا‭ ‬وزارت‭ ‬برخه‭ ‬ده‭. ‬

مجازي‭ ‬پوښ‭ ‬مشخص‭ ‬کوي‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬دولت‭ ‬پالیسي‭ ‬څنګه‭ ‬د‭ ‬بریښنایی‭ ‬معلوماتو‭ ‬سرچینې،‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬سیسټمونه،‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬مخابراتو‭ ‬شبکې‭ ‬محافظت‭ ‬کوي‭ ‬او‭ ‬ډاډ‭ ‬وړاندې‭ ‬کوي‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬او‭ ‬ارتباط‭ ‬ټیکنالوژۍ‭ ‬خوندي‭ ‬استعمال‭ ‬باید‭ ‬پلي‭ ‬شي‭. ‬دې‭ ‬طرحې‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬مخکیني‭ ‬لنډمهاله‭ ‬طریقو‭ ‬یوځای‭ ‬کولو‭ ‬کې‭ ‬مرسته‭ ‬کړې‭ ‬ده‭. ‬مجازي‭ ‬پوښ‭ ‬د‭ ‬بیړني‭ ‬حالاتو‭ ‬په‭ ‬شمول،‭ ‬د‭ ‬معلوماتي‭ ‬امنیت‭ ‬پیښو‭ ‬د‭ ‬مخنیوي‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬چټک‭ ‬غبرګون‭ ‬میکانیزمونو‭ ‬جوړولو‭ ‬ننګه‭ ‬هم‭ ‬کړې‭ ‬ده‭. ‬

مجرمین‭ ‬قزاقستان‭ ‬هدف‭ ‬ګرځوي

د‭ ‬2021‭ ‬پسرلي‭ ‬کې،‭ ‬په‭ ‬برتانیا‭ ‬کې‭ ‬میشت‭ ‬د‭ ‬ټیکنالوژۍ‭ ‬بیاکتنې‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬مصرف‭ ‬کونکو‭ ‬یوه‭ ‬ویب‭ ‬سایټ‭ ‬کمپاریټیک‭ ‬یو‭ ‬راپور‭ ‬خپور‭ ‬کړ‭ ‬چې‭ ‬په‭ ‬نړۍ‭ ‬کې‭ ‬له‭ ‬مجازي‭ ‬پلوه‭ ‬ډیر‭ ‬او‭ ‬لږ‭ ‬خوندي‭ ‬هیوادونه‭ ‬لیست‭ ‬کړي‭ ‬و‭. ‬د‭ ‬راپور‭ ‬په‭ ‬وینا،‭ ‬د‭ ‬مرکزي‭ ‬آسیا‭ ‬هیوادونه‭ ‬پشمول‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬درجه‭ ‬نږدې‭ ‬اخر‭ ‬کې‭ ‬وه‭.‬

قزاقستان‭ ‬د‭ ‬تش‭ ‬په‭ ‬نوم‭ ‬کریپټو‭ ‬جیکرانو‭ ‬لپاره‭ ‬یو‭ ‬له‭ ‬تر‭ ‬ټولو‭ ‬جذب‭ ‬هیوادونو‭ ‬څخه‭ ‬دی،‭ ‬څوک‭ ‬چې‭ ‬زیان‭ ‬منونکي‭ ‬کمپیوټرو‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬لاسرسي‭ ‬له‭ ‬لارې‭ ‬ډیجیټل‭ ‬اسعار،‭ ‬یا‭ ‬کریپټو‭ ‬کرنسي‭ ‬جوړوي‭. ‬دې‭ ‬پروسې‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬کریپتو‭ ‬کرنسي‭ ‬کیندل‭ ‬یا‭ ‬کریپټو‭ ‬کیندل‭ ‬ویل‭ ‬کیږي‭. ‬د‭ ‬کمپیوټرونو‭ ‬د‭ ‬مالکینو‭ ‬څخه‭ ‬د‭ ‬اجازه‭ ‬اخیستلو‭ ‬پرته،‭ ‬کریپټوجیکران‭ ‬د‭ ‬کریپټو‭ ‬کان‭ ‬کیندنې‭ ‬لپاره‭ ‬اړین‭ ‬بریښنا‭ ‬لوی‭ ‬مقدار‭ ‬لپاره‭ ‬هیڅ‭ ‬پیسې‭ ‬نه‭ ‬تادیه‭ ‬کوي‭. ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬بریښنا‭ ‬د‭ ‬ټیټو‭ ‬قیمتونو‭ ‬او‭ ‬په‭ ‬نړۍ‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬نورو‭ ‬هیوادونو‭ ‬پرتله‭ ‬د‭ ‬کم‭ ‬خوندي‭ ‬کمپیوټرونو‭ ‬له‭ ‬امله‭ ‬د‭ ‬کریپتو‭ ‬کان‭ ‬کیندنې‭ ‬لپاره‭ ‬یو‭ ‬جذاب‭ ‬هیواد‭ ‬دی‭. ‬

د‭ ‬کمپیوټر‭ ‬سافټویر‭ ‬باندې‭ ‬د‭ ‬قزاق‭ ‬کاري‭ ‬ګروپ‭ ‬د‭ ‬2019‭ ‬ناستې‭ ‬په‭ ‬وینا،‭ ‬یو‭ ‬له‭ ‬مهمو‭ ‬دلایلو‭ ‬چې‭ ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬کمپیوټرونه‭ ‬ولې‭ ‬لږ‭ ‬خوندي‭ ‬دي‭ ‬دا‭ ‬دی‭ ‬چې‭ ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬په‭ ‬کمپیوټرونو‭ ‬کې‭ ‬نصب‭ ‬نږدې‭ ‬74%‭ ‬سافټویر‭ ‬بې‭ ‬جواز‭ ‬و،‭ ‬یا‭ ‬د‭ ‬غیرقانوني‭ ‬سرچینو‭ ‬څخه‭ ‬ډاونلوډ‭ ‬شوی‭ ‬و‭. ‬

د قزاقیانو ترمینځ د ډیجیټل ټیکنالوژۍ خپلولو حکومت هڅولی دی په مجاز امنیت خپل تمرکز ډیر کړي. ای ایف پي/ګیټي انځورونه

جواز‭ ‬نلرونکی‭ ‬سافټویر‭ ‬کولی‭ ‬شي‭ ‬ملویر‭ ‬ولري‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬کاروونکي‭ ‬ډیټا‭ ‬د‭ ‬خطر‭ ‬سره‭ ‬مخ‭ ‬کوي،‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬مخنیوي‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬دا‭ ‬ډول‭ ‬سافټویر‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬امنیتي‭ ‬اپډیټ‭ ‬ډاونلوډ‭ ‬کول‭ ‬مشکل‭ ‬دی‭. ‬په‭ ‬پایله‭ ‬کې،‭ ‬په‭ ‬جعلي‭ ‬سافټویر‭ ‬چلیدونکي‭ ‬کمپیوټرونه‭ ‬د‭ ‬هیکنګ،‭ ‬کریپټو‭ ‬کان‭ ‬کیندنې،‭ ‬د‭ ‬محرم‭ ‬معلوماتو‭ ‬غلا،‭ ‬درغلۍ‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬جرمونو‭ ‬نورو‭ ‬ډولونو‭ ‬څخه‭ ‬د‭ ‬زیان‭ ‬منیدو‭ ‬سره‭ ‬مخ‭ ‬دي‭. ‬

‭ ‬د‭ ‬پخواني‭ ‬دفاع‭ ‬او‭ ‬هوایی‭ ‬فضا‭ ‬صنعت‭ ‬وزارت‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬امنیت‭ ‬کمیټې‭ ‬رییس،‭ ‬روسلان‭ ‬عبدیکالیکوف‭ ‬د‭ ‬2017‭ ‬کال‭ ‬بیان‭ ‬مطابق،‭ ‬“د‭ [‬قزاقي‭] ‬حکومت‭ ‬ادارو‭ ‬بریښنایی‭ ‬سیسټمونو‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬ګواښونو‭ ‬شمیر‭ ‬هر‭ ‬کال‭ ‬دوه‭ ‬برابره‭ ‬کیږي‭.‬”‭ 

د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬ملي‭ ‬کمپیوټر‭ ‬بیړني‭ ‬غبرګون‭ ‬ټیم،‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬کی‭.‬زیډ‭-‬سي‭.‬ای‭.‬آر‭.‬ټي‭ ‬په‭ ‬نوم‭ ‬پیژندل‭ ‬کیږي،‭ ‬د‭ ‬2021‭ ‬په‭ ‬لومړۍ‭ ‬نیمایی‭ ‬کې‭ ‬11,432‭ ‬مجازي‭ ‬جرمونه‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬امنیت‭ ‬ګواښونه‭ ‬ثبت‭ ‬کړي،‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬2020‭ ‬پرتله‭ ‬15‭% ‬ډیروالی‭ ‬ښئ‭. ‬د‭ ‬کی‭.‬زیډ‭-‬سي‭.‬ای‭.‬آر‭.‬ټي‭ ‬په‭ ‬وینا،‭ ‬بوټ‭ ‬نیټز،‭ ‬ټروژن‭ ‬هارسز‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬کمپیوټر‭ ‬ویرسونه‭ ‬ځینې‭ ‬خورا‭ ‬عام‭ ‬تخریبي‭ ‬سافټویرونه‭ ‬دي‭ ‬چې‭ ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬کمپیوټرونو‭ ‬باندې‭ ‬د‭ ‬برید‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬مجرمینو‭ ‬لخوا‭ ‬کارو‭ ‬لکیږي‭. ‬

په‭ ‬ورډپریس‭ ‬مینځپانګې‭ ‬مدیریت‭ ‬بیلګو‭ (‬د‭ ‬ویب‭ ‬سایټونو‭ ‬لپاره‭ ‬کارول‭ ‬کیدونکی‭ ‬او‭ ‬په‭ ‬انټرنیټ‭ ‬د‭ ‬خپرولو‭ ‬لپاره‭ ‬مینځپانګې‭ ‬جوړونکی‭ ‬سافټویر‭) ‬باندې‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونه،‭ ‬کوم‭ ‬چې‭ ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬ډیر‭ ‬کارول‭ ‬کیږي،‭ ‬د‭ ‬ډیری‭ ‬ویب‭ ‬سایټونو‭ ‬د‭ ‬کاروونکو‭ ‬محرم‭ ‬او‭ ‬حساس‭ ‬معلوماتو‭ ‬په‭ ‬بیه‭ ‬تمام‭ ‬شوي‭ ‬او‭ ‬سایټونو‭ ‬کې‭ ‬یې‭ ‬تروریستي‭ ‬او‭ ‬افراطي‭ ‬پروپاګند‭ ‬پیغامونه‭ ‬خپاره‭ ‬کړي‭. ‬

مجازي‭ ‬مجرمین‭ ‬په‭ ‬منظم‭ ‬ډول‭ ‬قزاقي‭ ‬سوداګرۍ،‭ ‬حکومتي‭ ‬ادارې‭ ‬او‭ ‬افراد‭ ‬د‭ ‬ګټو‭ ‬لپاره‭ ‬په‭ ‬نښه‭ ‬کوي‭. ‬په‭ ‬2021‭ ‬اګست‭ ‬کې،‭ ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬هر‭ ‬بانک‭ ‬د‭ ‬خپلو‭ ‬ویب‭ ‬کې‭ ‬موجود‭ ‬سرچینو‭ ‬محافظت‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬وړتیا‭ ‬ښودلو‭ ‬کې‭ ‬پاتې‭ ‬راغی،‭ ‬پشمول‭ ‬د‭ ‬هغوی‭ ‬د‭ ‬مینځپانګې‭ ‬امنیت،‭ ‬د‭ ‬ډیټا‭ ‬انتقال،‭ ‬د‭ ‬ترافیک‭ ‬رمز‭ ‬ایښودل‭ ‬او‭ ‬امنیتي‭ ‬جوړښتونه،‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬پر‭ ‬وړاندې‭. ‬

د‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬پڅول‭ ‬

په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬سیټي‭ ‬بانک‭ ‬عمومي‭ ‬رئیس‭ ‬آندری‭ ‬کوریلین‭ ‬په‭ ‬وینا،‭ ‬د‭ ‬قزاق‭ ‬بانکونو‭ ‬ضعیف‭ ‬مجازي‭ ‬دفاع‭ ‬په‭ ‬ځانګړې‭ ‬توګه‭ ‬د‭ ‬اندیښنې‭ ‬وړ‭ ‬ده،‭ ‬د‭ ‬دې‭ ‬په‭ ‬پام‭ ‬کې‭ ‬نیولو‭ ‬سره‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬لوی‭ ‬نړیوال‭ ‬بانکونو‭ ‬پر‭ ‬وړاندې‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونه‭ ‬هره‭ ‬ثانیه‭ ‬پیشيږي‭.‬

سره‭ ‬لدې،‭ ‬په‭ ‬2017‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬پوښ‭ ‬د‭ ‬طرحې‭ ‬له‭ ‬تاسیس‭ ‬راهیسې،‭ ‬قزاقي‭ ‬حکومت‭ ‬د‭ ‬هیواد‭ ‬مجازي‭ ‬فضا‭ ‬خوندي‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬نظارت‭ ‬ډیرولو‭ ‬او‭ ‬فعال‭ ‬ځوابونو‭ ‬مجازي‭ ‬ګواښونه‭ ‬د‭ ‬پام‭ ‬وړ‭ ‬حد‭ ‬پورې‭ ‬راکم‭ ‬کړي‭ ‬دي‭. ‬د‭ ‬2019‭  ‬پورې،‭ ‬د‭ ‬ډیجیټل‭ ‬پراختیا،‭ ‬نوښتونو‭ ‬او‭ ‬هوایی‭ ‬فضا‭ ‬وزارت‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬پر‭ ‬وړاندې‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬سرچینو‭ ‬او‭ ‬وخت‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬کافي‭ ‬معلومات‭ ‬درلودل‭. ‬دې‭ ‬وزارت‭ ‬د‭ ‬ویب‭ ‬سایټونو‭ ‬تخریبیدو‭ ‬او‭ ‬په‭ ‬هیواد‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬ککړ‭ ‬سافټویر‭ ‬شمیر‭ ‬راکمولو‭ ‬کې‭ ‬مرسته‭ ‬کړې‭. ‬

د قزاقستان اوسیدونکي، لکه د دې سړي په څیر په 2019 کې د رایه ورکولو یوه مرکز کې، په ډیریدونکې توګه د ځیرک تلیفون ټیکنالوژۍ باندې تکیه کوي، چې د مجازي امنیت په اړه اندیښنې راپیدا کوي. ای ایف پي/ګیټي انځورونه

د‭ ‬مجازي‭ ‬پوښ‭ ‬څخه‭ ‬په‭ ‬مننې،‭ ‬د‭ ‬حساس‭ ‬زیربنا‭ ‬سیکتورونو‭ ‬له‭ ‬300‭ ‬څخه‭ ‬ډیرو،‭ ‬پشمول‭ ‬د‭ ‬بانکونو،‭ ‬حکومتي‭ ‬ادارو،‭ ‬سوداګریو‭ ‬او‭ ‬تولید،‭ ‬خپل‭ ‬امنیتي‭ ‬سیسټمونه‭ ‬ښه‭ ‬کړي‭ ‬دي‭. ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬دولتي‭ ‬تخنیکي‭ ‬خدمت‭ ‬په‭ ‬یوه‭ ‬ورځ‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬نږدې‭ ‬1‭ ‬میلیون‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬د‭ ‬منع‭ ‬او‭ ‬مخنیوي‭ ‬لپاره‭ ‬کافي‭ ‬وړتیا‭ ‬او‭ ‬ظرفیت‭ ‬رامینځته‭ ‬کړی‭ ‬دی‭. ‬

په‭ ‬2018‭ ‬کې،‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬ملي‭ ‬امنیت‭ ‬کمیټې‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬د‭ ‬امنیت‭ ‬همغږۍ‭ ‬ملي‭ ‬مرکز‭ (‬این‭.‬آی‭.‬ایس‭.‬سي‭.‬سي‭) ‬جوړ‭ ‬کړ،‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬دولتي‭ ‬ادارو‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬سرچینو‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬حساس‭ ‬معلوماتو‭ ‬زیربنا‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬څخه‭ ‬محافظت‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬ډیزاین‭ ‬شوی‭. ‬په‭ ‬2020‭ ‬کې،‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬د‭ ‬امنیت‭ ‬همغږۍ‭ ‬ملي‭ ‬مرکز‭ ‬17‭ ‬حکومتي‭ ‬ادارو‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬انټي‭ ‬ویروس‭ ‬محافظت‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬پیښو‭ ‬او‭ ‬ګواښونو‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬هغوی‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬سیسټمونو‭ ‬نظارت‭ ‬چمتو‭ ‬کړ‭. 

د‭ ‬مجازي‭ ‬پوښ‭ ‬یو‭ ‬له‭ ‬مهمو‭ ‬برخو‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬متخصصینو‭ ‬روزل‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬امنیت‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬د‭ ‬عامه‭ ‬خلکو‭ ‬پوهول‭ ‬دي‭. ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬روزل‭ ‬شوي‭ ‬معلوماتي‭ ‬ټیکنالوژۍ‭ ‬متخصصینو‭ ‬د‭ ‬کمښت‭ ‬له‭ ‬امله،‭ ‬چارواکي‭ ‬لیواله‭ ‬دي‭ ‬د‭ ‬پوهنتون‭ ‬زده‭ ‬کونکو‭ ‬ته‭ ‬په‭ ‬مجازي‭ ‬فضا‭ ‬متمرکز‭ ‬بورسونه‭ ‬ورکړي‭. ‬د‭ ‬ډیجیټل‭ ‬پراختیا،‭ ‬نوښتونو‭ ‬او‭ ‬هوایی‭ ‬فضا‭ ‬وزارت‭ ‬ته‭ ‬دندنه‭ ‬سپارل‭ ‬شوې‭ ‬د‭ ‬عمومي‭ ‬نفوس‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬د‭ ‬روزنیز‭ ‬او‭ ‬تعلیمي‭ ‬کمپاینونه‭ ‬په‭ ‬لاره‭ ‬واچوي‭. ‬

د‭ ‬مجازي‭ ‬پوښ‭ ‬د‭ ‬عمل‭ ‬پلان‭ ‬په‭ ‬لړ‭ ‬کې،‭ ‬قزاقي‭ ‬حکومت‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬په‭ ‬تاریخ‭ ‬کې‭ ‬لومړی‭ ‬ځل‭ ‬رضاکار‭ ‬مجازي‭ ‬بیمه‭ ‬معرفي‭ ‬کړه،‭ ‬کوم‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬برید‭ ‬یا‭ ‬ډیټا‭ ‬لیک‭ ‬کیدو‭ ‬په‭ ‬صورت‭ ‬کې‭ ‬قانوني‭ ‬نهاد‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬ملکیت‭ ‬زیان‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬مالي‭ ‬تاوان‭ ‬ورکولو‭ ‬اجازه‭ ‬ورکوي‭. ‬

د‭ ‬تعلیم‭ ‬اهمیت

دولت‭ ‬پدې‭ ‬پوهیږي‭ ‬چې‭ ‬ډیجیټل‭ ‬اقتصاد‭ ‬او‭ ‬حکومتولۍ‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬هیواد‭ ‬چټک‭ ‬اوښتون‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬بریدونو‭ ‬او‭ ‬اړوند‭ ‬زیان‭ ‬کمولو‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬کمپیوټر‭ ‬امنیت‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬پراخه‭ ‬ښکیلتیا‭ ‬او‭ ‬عامه‭ ‬تعلیم‭ ‬ته‭ ‬اړتیا‭ ‬لري‭. ‬قزاق‭ ‬چارواکي‭ ‬یادونه‭ ‬کوي‭ ‬چې‭ ‬خلک‭ ‬ترډیره‭ ‬د‭ ‬ابتدایی‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬ګواښونو‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬خبر‭ ‬ندي،‭ ‬لکه‭ ‬په‭ ‬غیر‭ ‬ارادي‭ ‬ډول‭ ‬د‭ ‬مخرب‭ ‬سافټویر‭ ‬ډاونلوډ‭ ‬کولو‭ ‬څخه‭ ‬پیښیدونکي‭ ‬خطرونه‭ ‬چې‭ ‬د‭ ‬آنلاین‭ ‬درغلۍ‭ ‬او‭ ‬جعل‭ ‬پایله‭ ‬درلودلی‭ ‬شي‭. ‬

علاوه‭ ‬لدې،‭ ‬ډیری‭ ‬کوچني‭ ‬او‭ ‬مینځنۍ‭ ‬اندازه‭ ‬سوداګرۍ‭ ‬په‭ ‬هیواد‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬معلوماتو‭ ‬او‭ ‬ارتباط‭ ‬ټیکنالوژۍ‭ ‬محافظت‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬لومړنۍ‭ ‬پوهه‭ ‬نلري‭. ‬

د‭ ‬همدې‭ ‬لپاره،‭ ‬دولت‭ ‬اوس‭ ‬عامه‭ ‬پوهاوي‭ ‬ښه‭ ‬کولو‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬تعلیمي‭ ‬کمپاینونو‭ ‬په‭ ‬لاره‭ ‬اچولو‭ ‬باندې‭ ‬تاکید‭ ‬کوي‭ ‬ترڅو‭ ‬ډاډ‭ ‬لاسته‭ ‬راوړي‭ ‬چې‭ ‬خلک‭ ‬د‭ ‬کمپیوټرونو‭ ‬او‭ ‬ارتباطي‭ ‬ټیکنالوژۍ‭ ‬محافظت‭ ‬کولو‭ ‬لپاره‭ ‬ابتدایی‭ ‬وسایل‭ ‬ولري‭. ‬د‭ ‬یوې‭ ‬وروستۍ‭ ‬سروی‭ ‬په‭ ‬وینا،‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬ګواښنو‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬د‭ ‬عامه‭ ‬پوهاوي‭ ‬پیدا‭ ‬کولو‭ ‬کې‭ ‬دا‭ ‬ډول‭ ‬هڅې‭ ‬اغیزناکې‭ ‬وې،‭ ‬چې‭ ‬اوس‭ ‬یې‭ ‬د‭ ‬راپورونو‭ ‬له‭ ‬مخې‭ ‬پوهه‭ ‬78‭% ‬ته‭ ‬رسیدلې‭. ‬

قزاقستان‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت،‭ ‬معلوماتو‭ ‬او‭ ‬ټیکنالوژۍ‭ ‬قانون،‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬بریښنایی‭ ‬حکومتولۍ‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬د‭ ‬ملکي‭ ‬کارمندانو‭ ‬روزلو‭ ‬کې‭ ‬هم‭ ‬پانګونه‭ ‬کوي‭. ‬د‭ ‬2021‭ ‬جنوري‭ ‬5‭ ‬راهیسې،‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬ولسمشر‭ ‬د‭ ‬واک‭ ‬لاندې‭ ‬د‭ ‬عامه‭ ‬ادارې‭ ‬اکاډمۍ‭ ‬د‭ ‬حکومتي‭ ‬ادارو‭ ‬ډیجیټل‭ ‬کیدو‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬د‭ ‬ملکي‭ ‬کارمندانو‭ ‬روزلو‭ ‬لپاره‭ ‬آنلاین‭ ‬کورسونه‭ ‬په‭ ‬لاره‭ ‬اچولي‭. ‬په‭ ‬2019‭ ‬کې،‭ ‬د‭ ‬ډیجیټل‭ ‬پراختیا،‭ ‬نوښتونو‭ ‬او‭ ‬هوایی‭ ‬فضا‭ ‬وزارت‭ ‬د‭ ‬حکومتي‭ ‬چارواکو‭ ‬لپاره‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬وړیا‭ ‬آنلاین‭ ‬روزنیز‭ ‬کورسونه‭ ‬د‭ ‬20‭ ‬څخه‭ ‬ډیرو‭ ‬دولتي‭ ‬ادارو‭ ‬او‭ ‬17‭ ‬د‭ ‬ځایی‭ ‬حکومت‭ ‬نهادونو‭ ‬کې‭ ‬په‭ ‬لاره‭ ‬اچولي‭ ‬و‭. ‬

په‭ ‬2020‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬نړیوالې‭ ‬وبا‭ ‬په‭ ‬پیل‭ ‬کې،‭ ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬ډیری‭ ‬حکومتي‭ ‬کارکونکي‭ ‬د‭ ‬لیرې‭ ‬لارې‭ ‬دفترونو‭ ‬ته‭ ‬واوښتل‭. ‬د‭ ‬قزاق‭ ‬ملکي‭ ‬کارمندانو‭ ‬د‭ ‬ډیجیټل‭ ‬او‭ ‬ارتباطاتو‭ ‬مهارتونو‭ ‬ښه‭ ‬کولو‭ ‬لپاره،‭ ‬د‭ ‬عامه‭ ‬ادارې‭ ‬اکاډمۍ،‭ ‬په‭ ‬قزاقستان‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬ملګرو‭ ‬ملتونو‭ ‬د‭ ‬پراختیا‭ ‬پروګرام،‭ ‬د‭ ‬آستانه‭ ‬د‭ ‬ملکي‭ ‬خدمت‭ ‬مرکز‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬قزاقستان‭ ‬د‭ ‬ملکي‭ ‬خدمت‭ ‬چارو‭ ‬لپاره‭ ‬ادارې‭ ‬په‭ ‬2020‭ ‬کې‭ ‬د‭ ‬حکومتي‭ ‬کارګرانو‭ ‬لپاره‭ ‬په‭ ‬لویه‭ ‬سطحه‭ ‬روزنه‭ ‬په‭ ‬لاره‭ ‬واچوله‭.‬

د‭ ‬2021‭ ‬سپتمبر‭ ‬په‭ ‬1‭ ‬نیټه‭ ‬ملت‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬وینا‭ ‬پرمهال،‭ ‬ولسمشر‭ ‬قاسم‭ ‬جوارت‭ ‬توکایف‭ ‬وویل‭ ‬“د‭ ‬عامه‭ ‬سیکتور‭ ‬ټول‭ ‬معلومات‭ ‬او‭ ‬د‭ ‬ټیکنالوژۍ‭ ‬نوښتونه‭ ‬به‭ ‬په‭ ‬اختصاصي‭ ‬ډول‭ ‬د‭ ‬قزاق‭ ‬دولت‭ ‬د‭ ‬تخنیکي‭ ‬نظارت‭ ‬لاندې‭ ‬د‭ ‬نوي‭ ‬پلیټفارم‭ ‬پربنسټ‭ ‬وي‭. ‬دا‭ ‬به‭ ‬تکثیر،‭ ‬لګښتونه‭ ‬او‭ ‬بیوروکراسي‭ ‬له‭ ‬مینځه‭ ‬ویسي،‭ ‬او‭ ‬عامه‭ ‬خدمتونه‭ ‬به‭ ‬خلکو‭ ‬ته‭ ‬100‭% ‬د‭ ‬ځیرک‭ ‬تلیفونونو‭ ‬څخه‭ ‬وړاندې‭ ‬کړي‭.‬”‭ ‬

د‭ ‬حکومتي‭ ‬خدمتونو‭ ‬مخ‭ ‬پرودې‭ ‬ډیجیټل‭ ‬کول‭ ‬به‭ ‬په‭ ‬دوامداره‭ ‬ډول‭ ‬د‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬په‭ ‬اړه‭ ‬د‭ ‬ملکي‭ ‬کارمندانو‭ ‬روزنه‭ ‬کې‭ ‬پانګوونې‭ ‬ته‭ ‬اړتیا‭ ‬ولري‭. ‬د‭ ‬ولسمشر‭ ‬توکایف‭ ‬د‭ ‬ډیجیټل‭ ‬قزاقستان‭ ‬لیدلوری،‭ ‬چیرې‭ ‬چې‭ ‬به‭ ‬ټول‭ ‬حکومتي‭ ‬خدمتونه‭ ‬په‭ ‬بریښنایی‭ ‬توګه‭ ‬وړاندې‭ ‬کیږي‭ ‬او‭ ‬خصوصي‭ ‬سیکتور‭ ‬به‭ ‬بریښنایی‭ ‬سوداګرۍ‭ ‬باندې‭ ‬تکیه‭ ‬کوي،‭ ‬د‭ ‬هیواد‭ ‬مجازي‭ ‬امنیت‭ ‬د‭ ‬دوامداره‭ ‬ښه‭ ‬والي‭ ‬ته‭ ‬د‭ ‬هغې‭ ‬د‭ ‬ژمنتیا‭ ‬څخه‭ ‬نه‭ ‬جلا‭ ‬کیدونکی‭ ‬دی‭. 

Comments are closed.